Η ακραία δεξιά είναι η νέα δεξιά

2019-04-23

Σχεδόν κάθε μέρα ακούμε κάποιο πολιτικό αναλυτή να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την άνοδο της άκρας δεξιάς. Σίγουρα υπάρχουν πολλά που πρέπει να μας ανησυχούν, αλλά το φαινόμενο καθ’ αυτό δεν παραξενεύει όσους βλέπουν την μεγάλη εικόνα των πραγμάτων. Το σύνολο των αλλαγών σε κοινωνικό, οικονομικό, και τεχνολογικό επίπεδο συντελεί στην αδυσώπητη μετατόπιση των συντηρητικών δεξιότερα, καθώς μπαίνουν στην αυταρχική φάση του κύκλου ζωής τους.

Να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Οι συντηρητικοί έχουν ως ύπατο σκοπό την διατήρηση της καπιταλιστικώς οργανωμένης κοινωνίας. Ο καπιταλισμός είναι η πολιτική τάξη που είναι σχεδιασμένη για να προάγει τα συμφέροντα των κεφαλαιούχων, όπου «κεφάλαιο» είναι το «ζωτικό κεφάλαιο». Κάθε νόμος, κάθε κρατική παρέμβαση αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση αυτού του τέλους.

Στην πράξη, ο καπιταλισμός είναι το σύστημα που εξυπηρετεί τα συμφέροντα των πλατφορμαρχών, όπως έχω εξηγήσει στην ανάλυση μου περί γιγαντισμού. Οι πλατφορμάρχες δεν είναι απλά οι κεφαλαιούχοι ή οι πλούσιοι. Πρόκειται για αυτούς που ελέγχουν ζωτικής σημασίας πόρους, συντελεστές παραγωγής, πνευματική περιουσία, που είναι απαραίτητοι για την διεξαγωγή κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας στον εκάστοτε τομέα της οικονομίας. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, πως η κοινή επιχείρηση ή ιδιωτικός φορέας πρέπει να διαφημιστεί μέσα από τις πλατφόρμες είτε της Google είτε του Facebook. Αυτές οι δύο πολυεθνικές είναι οι πλατφορμάρχες στον τομέα αυτό, στο σημείο που λειτουργούν ως κλειδοκράτορες για την πρόσβαση σε μεγάλα τμήματα του διαδικτύου.

Οι συντηρητικοί χρησιμοποιούν μια σειρά πρακτικών εντός του φάσματος που υπάρχει μεταξύ του φιλελευθερισμού και του αυταρχισμού. Η εκάστοτε μέθοδος τους είναι συνάρτηση των κοσμικών τάσεων (μεγάλων μεγεθών) στην οικονομία. Σε εποχές όπου επικρατεί η εντύπωση πως ο καπιταλισμός προσφέρει λεφτά με την σέσουλα, οι συντηρητικοί παρουσιάζονται ως κεντροδεξιοί φιλελεύθεροι. Ενώ όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά και ιδέες περί αφθονίας για τον κοσμάκη δε μπορούν να σταθούν, οι συντηρητικοί κάνουν στροφή προς τον αυταρχισμό. Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος τους είναι η διατήρηση της καθεστηκυίας τάξης.

Η φαντασίωση του «Αμερικάνικου ονείρου» (American Dream) είναι κλασική περίπτωση της ελευθεριάζουσας συντηρητικής παράταξης. Αυτή είναι μια εποχή όπου ο κόσμος θεωρεί τον καπιταλισμό σαν το Αμάλθειο Kέρας που προσφέρει του κόσμου τα καλά σε όλους, αρκεί να εργαστούν για αυτά. Όλοι είναι ευπρόσδεκτοι στις Ηνωμένες Πολιτείες για να δουλέψουν σκληρά και να ζήσουν την καλή ζωή. Από την άλλη, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι που κηρύττουν την ελευθερία δεν έχουν κανένα ενδοιασμό να υποστηρίξουν δικτάτορες σαν τον Augusto Pinochet. Η πρόφαση είναι ο πόλεμος στον μπαμπούλα του κομμουνισμού, ενώ η εκ των υστέρων εξορθολογίκευση είναι πως ο Pinochet προωθεί «διαρθρωτικές αλλαγές» για την απελευθέρωση της αγοράς. Μεταρρυθμίσεις αυτού του τύπου είναι ο θεμέλιος λίθος πάνω στον οποίο στήνεται η νέα τάξη των πλατφορμαρχών.

Τώρα να αναφέρουμε κάποιες πιο πρόσφατες περιπτώσεις. Ας δούμε την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία θεωρεί τον εαυτό της προστάτη της δημοκρατίας, των βασικών ελευθεριών, και τα σχετικά. Άλλωστε στο Άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση καταγράφονται όλες αυτές οι αξίες, οι οποίες θεωρούνται ως «Ευρωπαϊκές αξίες». Αυτές οι πολυδιαφημισμένες αξίες λοιπόν δεν είχαν καμία απολυτώς σημασία τη στιγμή που έπρεπε, τότε που οι κυβερνώντες την ΕΕ δεν δίσταζαν να περάσουν τις πολιτικές λιτότητας με κάθε τρόπο. Υποστήριξαν εγκάθετες, τάχα τεχνοκρατικές κυβερνήσεις, σε Ελλάδα και Ιταλία. Κατέφυγαν σε πρακτικές εκβιασμού των βουλευτών, όπως τότε που η Ελληνική βουλή καλούταν να αποφασίσει για εκατοντάδες σελίδες του τρίτου μνημονίου μέσα σε διάστημα λίγων ωρών. Επίσης, οι Ευρωπαίοι μαζί με τους εγχώριους ομολόγους τους έκλεψαν τις καταθέσεις των Κυπρίων μέσα σε μια νύχτα, με τρόπο που θα ζήλευαν ακόμα και τύποι σαν τον Pinochet. Μάλιστα το ονόμασαν «κούρεμα» λες και οι κόποι μιας ζωής φυτρώνουν στο πίσω μέρος της κεφαλής μας.

Η μεταμόρφωση της ΕΕ στο απόγειο της κρίσης είναι αρκετή απόδειξη. Οι συντηρητικοί ενδιαφέρονται μόνο για τον καπιταλισμό. Όλα τα άλλα, «Ευρωπαϊκές αξίες» και πράσινα άλογα, τα δίνουν μόνο όταν δεν θίγονται τα συμφέροντα τους και δεν διακινδυνεύουν τίποτα.

Γενική περιγραφή των παροντικών δεδομένων

Τώρα ας δούμε σε συντομία τα μεγέθη που χαρακτηρίζουν τη ζωή μας σήμερα, ώστε να κατανοήσουμε γιατί οι συντηρητικοί εκδηλώνουν ξανά την αυταρχική τους φύση.

• Παρατηρούμε την ολονέν περαιτέρω συγκέντρωση του πλούτου και της ανάλογης ισχύος στα υψηλότερα στρώματα της εισοδηματικής κλίμακας. Αυτό εκφράζεται ως ολοένα και εντονότερη αντίθεση μεταξύ των πλατφορμαρχών και των πλατφορμίοικων (όπως εξηγώ στην ανάλυση περί γιγαντισμού). Ολιγοπώλια ή ντε φάκτο μονοπώλια επικρατούν βασικά σε όλους τους τομείς της οικονομίας.
• Η ιδέα της ελεύθερης αγοράς όπου όλοι οι φορείς έχουν ίση πρόσβαση σε πόρους και ευκαιρίες είναι σκέτη φαντασίωση, ένα υστερόβουλο ψέμα. Υπάρχει βαθύ χάσμα μεταξύ των σχετικά ολίγων που ζουν σε ασφάλεια και των πολλών που επιβιώνουν σε επισφαλείς συνθήκες, εγκλωβισμένοι στην δομική φτώχεια, την κακή υγεία και τις βλαβερές διατροφικές συνήθειες.
• Η δημοκρατία δίνει τη θέση της στην πλουτοκρατία, ήτοι την εξουσία του συγκεντρωμένου πλούτου. Βλέπουμε τη συμβιωτική σχέση μεταξύ της οικονομικής ελίτ και του πολιτικού κατεστημένου. Σαν γενική αρχή, οι πολιτικοί που ελέγχουν τα πράγματα είναι αυτοί που τυγχάνουν της εύνοιας των μεγάλων συμφερόντων. Η δημοκρατία έχει αντικατασταθεί από μια ολιγαρχία που παρουσιάζει τα στρατηγήματα της ως «τη λαϊκή θέληση», χρησιμοποιώντας δημοκρατικούς τύπους όπως τις εκλογές.
• Οι εκλογές είναι βασικά ένα θέατρο σκιών. Δίνουν την ψευδαίσθηση της συμμετοχής στα κοινά και αφήνουν την εντύπωση της επιλογής: Brexit ή μη, η ελίτ θα υποστηριχθεί, Trump ή Clinton, οι ευαρεστημένοι του καπιταλισμού θα κρατήσουν τα κεκτημένα, Νέα Δημοκρατία ή Σύριζα, η λιτότητα είναι η ίδια.
• Με εξαίρεση μικρές πολιτικές πρωτοβουλίες, οι πολιτικοί δεν έχουν ανεξάρτητο λόγο. Αυτοί και τα κόμματα τους είναι φερέφωνα της οικονομικής ελίτ. Στο μεταξύ τα κόμματα αυτά έχουν αυτονομηθεί πλήρως από κάθε λαϊκή βάση. Πλέον υπάρχουν στα πλαίσια της πελατειακής διαχείρισης των ψήφων, ενώ τα στελέχη τους κάνουν καριέρες και περνούν ζωή και κότα.
• Στο μεταξύ η αυτοματοποίηση και ρομποτοποίηση έχουν ελαχιστοποιήσει την ζήτηση για μαζική εισροή φθηνού εργατικού δυναμικού. Παρομοίως, η αντικατάσταση ανθρώπων με μηχανές ή/και λογισμικούς αλγόριθμους δίνει ακόμα περισσότερη δύναμη στους κεφαλαιούχους. Κι έτσι αποδυναμώνονται αισθητά τα εργατικά κινήματα.
• Προκύπτει λοιπόν η κατάργηση της άτυπης αρχής πως οι μεγάλοι εργοδότες οφείλουν να στηρίζουν και τις τοπικές κοινωνίες στις οποίες δραστηριοποιούνται. Μετατρέπονται λοιπόν σε παράσιτα που μεταφέρουν τα έσοδα τους σε φορολογικούς παραδείσους, αφήνοντας πίσω τους μαζική ανεργία και εξαθλίωση.
• Η παρασιτική αυτή πρακτική βοηθά στην δημιουργία τοπικών φαινομένων οικονομικής φούσκας, όπως στην ξαφνική αύξηση της ζήτησης στα ακίνητα και σχετικά χρηματοπιστωτικά παράγωγα. Οι εμπλεκόμενοι κερδίζουν από την μπονάνζα του εύκολου χρήματος, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία απλά θα επωμιστεί τα βάρη όταν σκάσει η φούσκα. Τα μέτρα είναι πολλά: θα τους αναγκάσουν να υποστηρίξουν τις τράπεζες και τα φιλαράκια τους, θα τους επιβάλλουν σκληρά μέτρα λιτότητας, θα τους «κουρέψουν» τα λεφτά που βάζουν στην άκρη μια ζωή, θα καταφύγουν σε λεγόμενες «μη συμβατικές» νομισματικές πρακτικές όπως την ποσοτική χαλάρωση, δηλαδή το τσάμπα χρήμα για τους τραπεζολωποδύτες και άλλες μεγάλες εταιρίες, κτλ.
• Η εμπλοκή του κατεστημένου στην φούσκα δημιουργεί μια νέα τάξη επίδοξων τσιφλικάδων. Επωφελούνται από την διαφθορά με το να συγκεντρώνουν γη στην ιδιοκτησία τους· γη η οποία είναι σε άθλια κατάσταση ένεκα της εξάπλωσης γιγαντιστικών λογικών στην γεωργία, μονοκαλλιέργειες, και γενική ύβρη προς το οικοσύστημα και τα φυσικά όρια.

Η τυραννία εξευγενίζεται με τρόπο

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, οι συντηρητικοί γνωρίζουν πως δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν πλέον από την προσήλωση τους στις αρχές του φιλελευθερισμού. Μύθοι σαν αυτόν του «Αμερικάνικου ονείρου» δεν μπορούν να σταθούν πια. Μόνοι οι λίγοι ζουν σε συνθήκες ασφάλειας. Δεν είναι θέμα εισοδήματος: πολλές μικρό-μεσαίες επιχειρήσεις βγάζουν καλά λεφτά. Το ζήτημα είναι πως όταν η οικονομία πάρει την κατιούσα αυτοί θα τα χάσουν τα εισοδήματα τους, ενώ όσοι τυγχάνουν της προστασίας του κράτους θα περάσουν την στενωπό χωρίς ζημιές.

Αυτό που θέλουν τώρα οι συντηρητικοί είναι την αναζωπύρωση της πολιτικής κίβδηλων ταυτοτήτων, την επιστροφή στις παραδόσεις τάχα, ενώ για τα εξωτερικά θέματα έχουν υπερπατριωτικές κορώνες και τα σχετικά κενά συνθήματα. Αυτά είναι μέσα για να κρατούν το πρεκαριάτο καθηλωμένο: ο καλύτερος τρόπος για να αποκρύπτουν το γεγονός προς τα μεγάλα προβλήματα των καιρών μας είναι εγγενή του ίδιου του πολιτικού συστήματος που διατηρούν.

Η σούπερ πατριωτική ρητορική της ακραίας δεξιάς είναι ακριβώς αυτό που χρειάζονται οι αρχιτέκτονες της νέας δεξιάς. Όποτε θα προκύπτει κάποιο θέμα θα επικαλούνται το αίσθημα αλληλεγγύης που έχει ο λαός. Να υπερασπιστούμε τις «δικές μας» εταιρίες. Πατριωτισμοί για τα κορόιδα. Όλα τα αυταρχικά καθεστώτα καταφεύγουν σε τεχνικές εξωτερίκευσης του προβλήματος, ώστε να βρίσκουν στήριξη για θέματα που αφορούν το εσωτερικό.

Παράλληλα, μεγάλοι ιδιωτικοί παίκτες που έχουν συμβιωτική σχέση με τους κρατικούς μηχανισμούς συνεισφέρουν στη διαδικασία εξομάλυνσης της μετάβασης από τον κεντροδεξιό φιλελευθερισμό στον ακροδεξιό αυταρχισμό. Δείτε λίγο πως έχει γίνει μέρος της καθημερινότητας μας η μαζική παρακολούθηση μέσα από το ολιγοπώλιο της βιομηχανίας συλλογής δεδομένων και πως, μαζί με αυτό, ολοένα και συρρικνώνεται η σφαίρα της προσωπικής ζωής. Κάποτε η παραβίαση των προσωπικών δεδομένων ήταν σημάδι τυραννίας. Τώρα η τελευταία λέξη της μόδας είναι να καλείς τους αφέντες της Amazon, Apple, Google, Facebook, Microsoft να σου κανονίσουν τα πιο απλά πράγματα με τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης τους. Κανένα μέρος της ζωής δεν είναι δικό μας πλέον. Η δουλειά του τυράννου δε μπορούσε να γίνει πιο εύκολη.

Ενάντια στον γιγαντισμό

Οι συντηρητικές δυνάμεις λειτουργούν σε κύκλους, ενώ αρχίζουν να κατανοούν πως πρέπει να μετατοπιστούν περαιτέρω στα δεξιά. Ο φιλελευθερισμός είναι για αυτούς απλά ένα εργαλείο. Ένα είδος ψευτοθρησκείας. Ακολουθούν τα διδάγματα της όποτε το σύστημα τους δε διατρέχει κίνδυνο από ελευθεριάζουσες αντιλήψεις, αλλιώς είναι έτοιμοι να δείξουν το αυταρχικό τους πρόσωπο, έστω κι αν συνεχίζουν να μιλούν για ελευθερία (όπως με τα διάφορα προγράμματα του ΔΝΤ). «Απ’ έξω κούκλα κι από μέσα πανούκλα» που λέμε.

Η παλινδρόμηση από το κέντρο προς τα άκρα είναι μέρος του κύκλου της ζωής των συντηρητικών. Αν υπάρχουν ακροδεξιά σχήματα που είναι χωριστά από εκείνα της κύριας παράταξης, είναι για λόγους τακτικής. Χρηματοδοτούνται και υποστηρίζονται υπογείως για να κρατούν κόσμο εγκλωβισμένο σε ψεύτικα θέματα και διλήμματα.

Ας τελειώνουμε με το παραμύθι πως η «δημοκρατία» απειλείται από ακραία στοιχεία. Οι κατ’ εξοχήν ακραίοι είναι ήδη στην εξουσία. Χρησιμοποιούν με δόλο κάθε δημοκρατικό συμβολισμό προς εξυπηρέτηση του στόχου τους για τη συντήρηση του καπιταλισμού, ενώ επικαλούνται το φάντασμα των «ακραίων στοιχείων» για να συνεχίσει ο κόσμος να στηρίζει το κατεστημένο, όπως τότε που οι Γάλλοι έβγαλαν τον Μακρόν με άνεση και τώρα ψάχνουν γιλέκα.

Όσο για την λύση, κρίνω πως δεν πρόκειται να βρεθεί μέσα σε γιγαντιστικές αντιλήψεις σαν αυτές της παλαιάς αριστεράς. Πρέπει να αλλάξουμε πορεία. Να πολεμήσουμε το θηρίο με συνεχή, αποκεντρωμένη δράση, τοπικισμό, κοινοτισμό, αλλά και την εν γένη επιστροφή στην φυσική ζωή. Να γίνουμε ένα με την γη μας. Να ορθώσουμε σε αυτή νέους θεσμούς και διυποκειμενικές σχέσεις ισότητας και αυθόρμητης αλληλεγγύης. Να γίνουμε ιδιοκτήτες, πολίτες, αλλά και οπλίτες που είναι έτοιμοι να υπερασπιστούν τα κοινά τους.