Γιατί η διατροφή έχει άμεση σχέση με τη πολιτική οργάνωση
Αλλαγή θεσμών προϋποθέτει αλλαγή τρόπων
Βιώνουμε διατροφική κρίση. Ο άνθρωπος δεν αναγνωρίζει τη σημασία της σωστής δίαιτας. Δεν έχει σκεφτεί τις διασυνδέσεις που υπάρχουν μεταξύ της τροφής, δημόσιας υγείας, οικονομικής οργάνωσης, πολιτικού συστήματος. Θεωρεί το φαΐ ως μια φυσική αναγκαιότητα που απλά την ικανοποιεί. Μια πράξη ηθικά ουδέτερη, χωρίς πολιτικό χαρακτήρα και προεκτάσεις.
Εδώ θα σας εξηγήσω γιατί αυτή η εντύπωση είναι λανθασμένη. Πρέπει να δούμε τα πράγματα ολιστικά. Όπως έχω ήδη εξηγήσει στο άρθρο μου για το αληθινό ψωμί, χρειαζόμαστε διατροφική συνείδηση. Είναι βασικό κομμάτι μίας ευρύτερης νέας αριστερής θεώρησης των πραγμάτων για θεμελιακές αλλαγές στην πολιτική ζωή.
Η νέα φεουδαρχία
Ας πάρουμε τα πράγματα ένα προς ένα. Ποια είναι η ουσία της οικονομίας; Η διαχείριση των διαθέσιμων πόρων με πρωταρχικό σκοπό την επιβίωση. Το φαγητό που ζητούμε έχει άμεση σχέση με το οικονομικό σύστημα που υποστηρίζουμε. Αν παράδειγμα υπάρχει ζήτηση για πολύ κρέας, θα στήνονται μονάδες παραγωγής κρέατος, κι όσο ο φυσικός χώρος φτάνει στα όρια του τόσο οι μονάδες αυτές θα καταφεύγουν σε πρακτικές κακομεταχείρισης των ζώων: υπερεκμετάλλευση, ζωοτροφές που αποσκοπούν στη διόγκωση κι όχι την υγεία του ζώου, άθλιες συνθήκες διαβίωσης.
Το ίδιο και στον αγροτικό τομέα. Η ανάγκη για μαζική παραγωγή δίνει κίνητρα για χρήση φαρμάκων-δηλητηρίων, για επένδυση σε πατενταρισμένους σπόρους όπου τελικά μόνο η εταιρία που έχει την πατέντα κερδίζει (διότι ο σπόρος δεν αναπαράγεται), και σε μονοκαλλιέργειες που σε βάθος χρόνου καταστρέφουν τη γη. Ο αγρότης δεν έκατσε να σκεφτεί τον τρόπο παραγωγής του. Δεν έψαξε να μάθει για νέες καινοτομίες στην καλλιέργεια που σέβονται το οικοσύστημα και τελικά την υγεία όλων.
Ο παραγωγός κοιτάζει να βγάλει ποσότητα. Κι έτσι γίνεται θύμα του κάθε γραφειοκράτη και τελικά του μεγάλου λόμπι τροφίμων που τον «λαδώνει». Κι αυτό διότι δεν κατανόησε την ανάγκη να αναθεωρήσει το μοντέλο παραγωγής του. Προτιμά να ακολουθεί τις οδηγίες του κράτους για γρήγορο και εύκολο κέρδος· κέρδος που μακροπρόθεσμα μόνο οι μεγάλες εταιρίες καρπώνονται.
Η προτίμηση της ποσότητας έναντι της ποιότητας ευνοεί τις εταιρίες—συνήθως πολυεθνικές—που εξειδικεύονται στη μαζική παραγωγή και διανομή. Ο μικρό-μεσαίος δεν μπορεί να λειτουργήσει σε τέτοιο σκέλος. Οπότε είτε αλλάζει επάγγελμα και πουλάει τα υπάρχοντα του για «ένα ψωμί κι ένα χαλούμι» είτε γίνεται υπάλληλος της μεγάλης εταιρίας. Κι έτσι παρατηρούμε το φαινόμενο της συγκέντρωσης των βασικών συντελεστών της παραγωγής σε λίγα/λιγότερα χέρια.
Επενδυτές στον τομέα της διατροφής δεν είναι μόνο οι παραγωγοί, αλλά και οι χρηματιστές συν την τάξη των νομικών και λογιστών που τους περιστοιχίζει. Αυτοί οι κεφαλαιούχοι έχουν ήδη μεγάλο εκτόπισμα στην πολιτική διότι διαχειρίζονται πολύ χρήμα. Οι περισσότεροι νόμοι είναι κομμένοι και ραμμένοι στα μέτρα τους. Τυγχάνουν της υποστήριξης του κράτους, ενώ οι πλείστοι πολιτικοί γίνονται υπερασπιστές των συμφερόντων τους. Μια συμβιωτική σχέση την οποία άλλωστε βιώνουμε με την ούτω καλούμενη «λιτότητα», ενώ οι τράπεζες και λοιποί παίρνουν το ένα πακέτο στήριξης μετά το άλλο.
Όταν λοιπόν αυτή η τάξη των ευαρεστημένων του καπιταλισμού συσσωρεύει τους πόρους, αρχίζει να μετατρέπεται σε κάτι περισσότερο από απλά μια ομάδα πλουσίων. Γίνονται οι νέοι φεουδάρχες. Ελέγχουν τη παραγωγή, κατευθύνουν τους νόμους, προστατεύονται από το κράτος, και μετατρέπουν μεγάλες ομάδες του πληθυσμού σε «υπηκόους» τους.
Με λίγα λόγια, η κακή διατροφή και η έμφαση στη ποσότητα δημιουργεί μια υπερτάξη καπιταλιστών που έρχεται να ασκήσει τυραννία πάνω στη κοινωνία. Δεν είναι απλά πιο πλούσιοι από τον μέσο άνθρωπο. Έχουν πρόσβαση σε μέσα που δεν έχουν οι άλλοι: στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και τον πυρήνα του κρατικού μηχανισμού.
Η ολιγαρχία θέλει να είμαστε άρρωστοι
Η άλλη διάσταση αυτού του θέματος είναι η δημόσια υγεία. Να το πούμε απλά και ξεκάθαρα: ο μέσος άνθρωπος δεν είναι υγιής. Κουβαλά μαζί του ένα κάρο χάπια. Το πρόβλημα ξεκινά με την κακή, αλόγιστη διατροφή. Υπερβολική κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών, χούφτες ζάχαρη ή αλάτι σε όλες τις τροφές, πολλά τηγανιτά φαγητά, «junk food» (π.χ. McDonald’s), γλυκά, σοκολάτες, μπισκότα, και πολλά αναψυκτικά ή χυμοί που δεν είναι φυσικοί.
Η βάση της διατροφής του μέσου ανθρώπου είναι το αλάτι ή η ζάχαρη. Και τα δύο είναι εξίσου βλαβερά όταν ξεπερνούν τη φυσική ποσότητα που παίρνουμε από βασικές τροφές, όπως τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά, τα όσπρια. Το θέμα με τη ζάχαρη και το αλάτι είναι πως ευνοούν τις εταιρίες που παράγουν πολύ ποσότητα χωρίς ποιότητα.
Για να καταλάβετε τα μεγέθη, σκεφτείτε λίγο εκείνο το αθώο γλυκό του κουταλιού. Παίρνουμε ένα ανώριμο καρπό, ας πούμε καρυδιού, τον βάζουμε μέσα σε σιρόπι και μετά από λίγο καιρό τρώμε το γλυκό. Δείτε τι συμβαίνει δηλαδή: καρπός που κατά τα άλλα δεν τρώγεται μπορεί να καταναλωθεί επειδή έχει ποτιστεί με άφθονη ζάχαρη. Και μάλιστα πολλοί θεωρούν το γλυκό του κουταλιού γευστικότατο, που είναι αναμενόμενο καθώς η ζάχαρη είναι εθιστική σαν ναρκωτικό.
Κάπως έτσι ευνοούνται και οι μεγάλες εταιρίες που βάζουν ζάχαρη ή αλάτι στα πάντα. Μας πουλούν σκουπίδια που όμως τρώγονται γιατί ξεγελιέται το σώμα μας από το πολύ γλυκό/αλμυρό.
Ο μέσος άνθρωπος λοιπόν τρώει χτικιό και τελικά φορτώνεται αρρώστιες. Βάλε μέσα και την έλλειψη άσκησης, το κάπνισμα, την κακή ψυχολογία και τις πλάνες, κι έχουμε μια κοινωνία που ζει για να πληρώνει τις φαρμακευτικές και το σύστημα της περίθαλψης σε πρώτη φάση και κατόπιν να προσεύχεται για κάποιο θαύμα που θα της φέρει πίσω τη καλή ζωή.
Όπως και στο στάδιο της παραγωγής, έτσι και στο στάδιο της κατανάλωσης δημιουργείται μια ομάδα υπερπλουσίων που συγκεντρώνει τους πόρους στα χέρια της. Δεν αποκλείεται να είναι τα ίδια άτομα που στήνουν τα νέα φεουδαρχικά οικοδομήματα, αλλά αυτό λίγη σημασία έχει για την ώρα.
Κι εδώ έχουμε το κόλπο που τροφοδοτεί τον φαύλο κύκλο. Ο άνθρωπος που είναι εθισμένος στα σκουπιδοφαγητά είναι καλός καταναλωτής, όπως άλλωστε ο καπνιστής που σπαταλάει όσα λεφτά κρατά για τα τσιγάρα του—βάλε του όσες «σοκαριστικές» εικόνες ή στοιχεία θέλεις, πάλι θα συνεχίσει να καπνίζει. Επίσης ο άνθρωπος της κακής διατροφής είναι και συχνός επισκέπτης του φαρμακοποιού, γιατρού, ή κάποιου τσαρλατάνου. Στηρίζει λοιπόν τη βιομηχανία φαρμάκων και τις ανήθικες πρακτικές που εφαρμόζει.
Επειδή η δημόσια υγεία είναι κεφαλαιώδες ζήτημα της πολιτικής, κι επειδή η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού εξαρτάται από τα κατεστημένα στον τομέα της υγείας, τα κατεστημένα αυτά αποκτούν σημαντική πολιτική ισχύ. Όπως και οι τραπεζίτες στον τομέα της ροής του χρήματος, έτσι και το σύμπλεγμα γιατρών, φαρμακοβιομηχάνων τυγχάνει της στήριξης του κράτους. Είναι κι αυτοί μέρος του κατεστημένου.
Η παλαιά αριστερά συναινεί
Εννοείται πως οι νεοφιλελεύθεροι και λοιποί δεξιοί είναι υπέρ της παρούσας κατάστασης. Έχουμε τάχα ορθολογιστική παραγωγή που φέρνει ικανοποιητικό ισοζύγιο μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Δεν καταλαβαίνουν πως άλλο πράγμα η σταθερότητα ως τέτοια κι άλλο η ενάρετη σταθερότητα. Ένα κάποιο ισοζύγιο πάντα θα υπάρχει, παρά μόνο σε συνθήκες χάους.
Θα περίμενε κανείς η ευρύτερη αριστερά να μη συμβαδίζει με τους δεξιούς.
Να έχει να πει κάτι διαφορετικό για το θέμα. Τουναντίον η παλαιά
αριστερά έχει υιοθετήσει μια πολιτική ταυτοτήτων. Τάχα σέβεται και
υποστηρίζει τις επιλογές του κάθε ανθρώπου. Το παρουσιάζει σαν ζήτημα
ελευθερίας. Και όχι μόνο αυτό, αλλά κάνει πόλεμο λάσπης σε όποια
πρόταση υπέρ της υγείας, προσπαθώντας να την ταυτίσει με τους γνωστούς
ολοκληρωτισμούς, ρατσισμούς, και τα σχετικά.
Οι σοσιαλδημοκράτες και λοιποί επαγγελματίες «προοδευτικοί» σε αγγλόφωνες χώρες χρησιμοποιούν τον όρο «ableism» (ικανοτισμός) για να χαρακτηρίσουν ένα ευρύ φάσμα διακρίσεων ενάντια σε ανθρώπους με αναπηρίες. Ωστόσο εφαρμόζουν τον όρο αδιακρίτως, ακόμα και σε περιπτώσεις όπου μιλούμε για τη δημόσια υγεία, τα μεγέθη της παραγωγής και κατανάλωσης. Δεν κάνουμε μπούλινγκ σε κανένα, ούτε θέλουμε να νιώθει κανείς άβολα. Απλά διαπιστώνουμε τις διασυνδέσεις μεταξύ της διατροφής και της ολιγαρχίας.
Το θέμα είναι πως η υγεία είναι αντικειμενική αλήθεια, έστω κι αν η ιδιοσυγκρασία του καθενός επιτρέπει διαφοροποιήσεις. Επίσης, είναι λάθος να επιμένουμε σε μια αυστηρά ελευθεριακή θέση για προσωπική επιλογή του καθενός τη στιγμή που το θέμα είναι συλλογικό. Το ζήτημα της διατροφής είναι ανάλογο της διαχείρισης των σκουπιδιών. Δεν υπάρχει ατομική ελευθερία υπέρ της μόλυνσης του περιβάλλοντος, διότι τέτοια πράξη στερεί την ελευθερία των λοιπών σε σωστές συνθήκες ζωής.
Η παλαιά αριστερά χρησιμοποιεί πολιτικές ταυτοτήτων για να αρπάξει ψήφους, αλλά έτσι στηρίζει το κατεστημένο. Μετατρέπεται σε απολογητή της καθεστηκυίας τάξης και τελικά σε υπερσυντηρητικό στοιχείο που δε θέλει να δει αλλαγές σε τίποτα.
Η απλή διατροφή είναι η διατροφή του επαναστάτη
Η νέα αριστερά σκοπεύει στην αλλαγή των θεσμών από τη ρίζα ως τις άκρες. Να αλλάξουμε τους συσχετισμούς στην παραγωγή, την κατανάλωση, και την ιδιοκτησία, ώστε να μη μπορεί μια τάξη που ελέγχει το κράτος να μας τυραννά.
Αυτό όμως δε σημαίνει πως όλα θα γίνουν δια μιας μέσα στη πολιτική διαδικασία. Στο μεταξύ θέλουμε οι άνθρωποι να αλλάξουν τις συνήθειες τους. Να μην είναι θύματα της ολιγαρχίας. Να προετοιμάζονται για την αναθέσμιση που φέρνουμε.
Αρχίζουμε λοιπόν με τη διατροφή μας. Να τρώμε απλά, γνήσια φαγητά. Κρέας το πολύ μια φορά την εβδομάδα, κατά προτίμηση μαγειρευτό χωρίς βούτυρα, κέτσαπ, μαγιονέζες, και τα λοιπά υπερεπεξεργασμένα προϊόντα. Πολλές σαλάτες, όσπρια. Γνήσιο ψωμί που παράγουμε οι ίδιοι ή ο τοπικός φούρναρης που εξειδικεύεται στην αληθινή αρτοποιία κι όχι τα αρτοσκευάσματα που είναι γεμάτα ζάχαρη ή αλάτι.
Κατόπιν έχουμε πολλές αλλαγές να προτείνουμε όπως την οικοσυστημική καλλιέργεια και το ολυμπιακό ήθος. Έχουν άμεση σχέση με το θέμα μας, αλλά θα τα καλύψουμε σε επόμενα άρθρα.
Η ουσία είναι πως πρέπει να επιτυγχάνουμε αυτές τις συνεχείς μικρές νίκες με τις αλλαγές που εισάγουμε στη ζωή μας. Αργά αλλά σταθερά ροκανίζουμε τα θεμέλια του κατεστημένου.