Περί Ολυμπιακού Ήθους και αλλαγής θεσμών
Να έχουμε για οδηγό μας το τέλειο κι όχι το μέτριο
Ζούμε στην εποχή του πολιτικού καθωσπρεπισμού. Μιλούμε με ευφημισμούς και υποκρινόμαστε. Προσπαθούμε να μη θίξουμε κανένα και τίποτα, τάχα στο όνομα της ανοχής και της κατανόησης. Ως εκ τούτου, δεν συζητούμε θέματα ήθους, κοινωνικών συμπεριφορών, δημόσιας υγείας που έχουν προεκτάσεις στην καθημερινότητα των ανθρώπων και την πολιτική οργάνωση εν γένει. Αν πεις οτιδήποτε θα τύχεις κάποιου είδους ψευδοεπιστημονικής διάγνωσης. «Φοβικός» ή πάσχων κάποιου δήθεν «συμπλέγματος». Οι πολιτικοί αναλυτές και επικοινωνιολόγοι των κομμάτων του κατεστημένου έχουν πολλά τέτοια…
Το θέμα είναι πως παίρνουμε την ανοχή και την αλληλοκατανόηση στα άκρα, με αποτέλεσμα να ρίχνουμε τον πήχη του πολιτισμού μας. Προσδοκούμε το λιγότερο δυνατό. Δεν θέλουμε άριστη ποιότητα. Προσπαθούμε να αναδείξουμε το μέτριο και να εξισώσουμε το ξεχωριστό με το κοινό. Προκρίνονται οι ευαρεστημένοι των κομμάτων ένεκα των διασυνδέσεων που έχουν, κι όχι το πραγματικά άξιο.
Επικρατεί η μετριοκρατία, η οκνηρία. Ο άνθρωπος της εποχής μας δε βάζει μια τάξη στη ζωή του. Μετατρέπεται σταδιακά σε ον κατοικίδιο που μόνο χάδια δέχεται· ον που άγεται και φέρεται από τις διαφημίσεις για να συνεισφέρει στον αλόγιστο καταναλωτισμό.
Όπως εξήγησα και στο προηγούμενο μου άρθρο για τις διασυνδέσεις μεταξύ διατροφής και πολιτικής οργάνωσης, έτσι και στο θέμα του πολιτισμού και του διυποκειμενικού χαρακτήρα των ατόμων η καθεστηκυία τάξη ευνοείται από το λήθαργο και την τεμπελιά των πολλών.
Σε θέλουν να μην αποσκοπείς στη τελειότητα διότι τότε θα απαιτήσεις καλύτερους θεσμούς, πολιτικό σύστημα στο οποίο συμμετέχεις με τρόπο άμεσο κι αποδοτικό, εξουσία στη κοινότητα και το δήμο κι όχι τα κόμματα. Το κατεστημένο στερείται ποιότητας και επιβιώνει ακριβώς γιατί οι πολλοί δεν έχουν συνειδητοποιήσει πως μπορούν και πως έχουν καθήκον να αναβαθμίσουν τη κατάσταση τους.
Από τον αθλητισμό στο σύνολο της ζωής μας
Είμαστε ενάντια στους ψευτόμαγκες, τόσο αυτούς που στοχοποιούν τους αδύναμους, όσο και τους καρεκλοκένταυρους που το παίζουν διαφωτισμένοι με τα γλυκόλογα και τις υποκρισίες τους. Ωστόσο αυτό δεν μας αποτρέπει από το να στηλιτεύουμε τα κακώς κείμενα, διότι θέλουμε καλύτερη πολιτική, υψηλότερο πολιτισμό, άνθρωπο που να αξιοποιεί το εν δυνάμει του κι όχι να είναι ένας τύπος με μοναδικά αντανακλαστικά αυτά που του καλλιεργούν οι ειδικοί του μάρκετινγκ.
Ας εξετάσουμε λοιπόν το θέμα του παρόντος άρθρου, που είναι το Ολυμπιακό Ήθος. Πρόκειται για τις βασικές αρετές που αποκτά ο άνθρωπος σε πρώτη φάση μέσα από την ενασχόληση του με τον αθλητισμό και που τις αναπτύσσει κατόπιν στις υπόλοιπες δραστηριότητες του βίου του. Οι αρετές αυτές είναι ουσιαστικά τριών ειδών:
- Συνέπεια και πειθαρχεία. Ο Ολυμπιστής γνωρίζει πως δεν υπάρχει εύκολος δρόμος προς την επιτυχία. Απαιτείται συνεχής προσήλωση στο σκοπό. Δεν υπάρχουν «κονέ» ή «φακελάκια» για να διακριθείς. Δεν μπορείς να λες ψέματα στον εαυτό σου πως «κι έτσι καλά είμαι» αν δεν εργασθείς και δείξεις φιλότιμο.
- Ευγενής άμιλλα. Ένεκα του πρώτου σημείου, ο Ολυμπιστής αναγνωρίζει τα επιτεύγματα άλλων. Βλέπει σε αυτά την προεργασία κι εξάσκηση που απαιτούταν. Ο Ολυμπιστής σέβεται πραγματικά τους άλλους για το έργο τους, τον επαγγελματισμό και την εμμονή τους στην επίτευξη των στόχων τους. Δεν προσπαθεί να απαξιώσει, ούτε να προσποιηθεί πως ο σκοπός ήταν τελικά εύκολος.
- Πρωταθλητισμός. Στα πλαίσια της ευγενούς άμιλλας προκύπτει η ανάγκη για περαιτέρω βελτίωση. Ο συναγωνισμός δημιουργεί τον πρωταθλητισμό, που δεν είναι άλλο από την συνέπεια και πειθαρχεία σε βάθος χρόνου ακόμα και υπό αντίξοες συνθήκες. Εδώ δεν υπάρχει η «λούφα». Δεν κρύβεσαι πουθενά. Μιλούν τα έργα, οι πράξεις, η ποιότητα και η ποσότητα τους.
Οι αρετές αυτές έχουν εφαρμογή σε κάθε τι που κάνουμε. Ανέλαβες μια εργασία; Να την φέρεις εις πέρας όσο πιο καλά μπορείς. Να είσαι άοκνος, να μην κοροϊδεύεις τον εαυτό σου και τους άλλους. Βλέπεις κάποιον άνθρωπο προκομένο που επιτελεί το έργο του με μαστοριά καλύτερη από τη δική σου; Αναγνώρισε του την αξία του και προσπάθησε να μάθεις παραπάνω από αυτά που κάνει. Μην μας παραμυθιάζεις πως βγάζεις κι εσύ τέτοια ποιότητα. Κι αν αυτός ο άνθρωπος διακριθεί για το έργο του, να τον χειροκροτήσεις και να προσπαθήσεις να τον μιμηθείς. Πέτυχες κάτι στη ζωή σου και τώρα νομίζεις πως θα σε εκθιάζουμε στο επέκεινα; Να συνεχίσεις τον αγώνα σου ώστε να αποδόσεις κι άλλα έργα. Έτσι δείχνεις πως υπάρχει συνέχεια και πως είσαι κορυφαίος στο είδος σου. Και η ποσότητα έχει σημασία όταν είναι ποιοτική.
Αυτά είναι βασικά πράγματα για να λειτουργούμε καλύτερα στο χώρο εργασίας μας και στις σχέσεις μας με άλλους ανθρώπους. Είναι επίσης η βάση του υψηλού πολιτισμού. Οτιδήποτε κάνουμε, να το οδηγούμε στο καλύτερο δυνατό του σημείο. Έτσι πάμε μπροστά. Ανεβάζουμε τον πήχη. Διότι τελικά ο πολιτισμός δεν είναι κάποιο προϊόν που θα το βρούμε σε κάποια γκαλερί. Ο πολιτισμός φανερώνεται στα μικρά πράγματα, στις λεπτομέρειες της καθημερινότητας μας. Στο πόση αξία δίνουμε σε αυτά που κάνουμε και κατά πόσο είμαστε ειλικρινείς προς εμάς και τους συνανθρώπους μας. Όταν υπάρχουν αυτά τότε μπορούμε να προσδοκούμε και υψηλή αισθητική, έρευνα, διανόηση.
Να σπάσουμε το καλούπι του κατοικίδιου ανθρώπου
Κι εδώ να επιστρέψουμε λίγο στην έννοια του κατοικίδιου ανθρώπου της εποχής μας: θα θυμάστε τις μασκότ των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, τον Φοίβο και την Αθηνά. Δε βάζω σχετική εικόνα διότι προσπαθώ να κρατήσω την ιστοσελίδα καθαρή… Κρίνω πως οι μασκότ αυτές ήταν τέλειες για αυτό που ήθελε να δείξει η Ελλάδα τότε: διότι περιγράφουν απόλυτα τον άνθρωπο του καιρού μας. Άγαρμπος, χωρίς μέτρο και εργονομία στη ζωή του. Χλαπάτσας. Καμία σχέση με τα πρότυπα της αρχαιότητας, με την αισθητική των ανθρώπων εκείνων και τα έργα τους·έργα που επηρέασαν ή χαρακτήρισαν τον πολιτισμό της ανθρωπότητας.
Εδώ θα σου πει ο αφισοκολλητής της παλαιάς αριστεράς ή ο φιλελεύθερος απολογητής της τάχα cosmopolitan πλουτοκρατίας πως εξιδανικεύεις την αρχαία Ελλάδα και πως είχαν κι αυτοί τα λάθη τους. Ναι είχαν πολλά λάθη. Και ναι, η Αθήνα και οι άλλες πόλεις είχαν σκλάβους κι άλλους θεσμούς που δεν επιθυμούμε σήμερα. Αλλά ας μη παριστάνουμε πως είμαστε ηθικά ανώτεροι. Είναι αυταπάτη.
Παράδειγμα, δεν έχουμε σκλαβιά επισήμως, αλλά υπάρχει μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού μας που ζει σε επισφαλείς συνθήκες: χωρίς μόνιμη κατοικία, βασανισμένη από τη κρίση με τα ενοίκια, αναγκάζεται να δουλέψει χωρίς συμβόλαια, χωρίς κοινωνικές εισφορές, ή να μεταναστεύσει στη μέση του πουθενά όπου πάλι βρίσκει επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης. Στο μεταξύ οι τραπεζίτες παίρνουν το ένα «πακέτο στήριξης» μετά το άλλο, έχουν πρόσβαση σε βασικά τσάμπα χρήμα, ενώ όλοι οι νόμοι είναι κομμένοι και ραμμένοι στα μέτρα τους.
Ας μη γελιόμαστε πως έχει υπάρξει συνεχής ηθική πρόοδος από την εποχή της Θεάς Αθηνάς στην Αθηνά του 2004. Να το πούμε αλλιώς: η αρχαία Ελλάδα πέτυχε πολλά πράγματα, παρά τις αδυναμίες και ατέλειες της. Αυτό να δούμε κι όχι να αναμασούμε τις δικαιολογίες της παλαιάς αριστεράς και των κεντρώων/δεξιών που τελικά εξυπηρετούν την πλουτοκρατία και τα μετά-αφηγήματα της για αυτοσυντήρηση (πως τάχα ζούμε καλύτερα από ποτέ άλλοτε).
Εδώ είναι η ουσία του κατοικίδιου ανθρώπου. Έχει αποδεχθεί το παραμύθι του κατεστημένου πως όλα είναι καλά κι ωραία. Πως δε χρειάζεται να αλλάξει τίποτα. Να μην πειράξουμε «τις τράπεζες μας», ή «τους ξενοδόχους μας» ή όλους τους τυράννους που υποτίθεται είναι «δικοί μας» ένεκα κάποιου λανθασμένου και αφελούς πατριωτισμού. Ας μη μιλήσουμε για την ευνοιοκρατία, το νεποτισμό, τη κομματοκρατία, τη συμβιωτική σχέση μεταξύ του κράτους και των μεγάλων συμφερόντων του κεφαλαίου και των συνδικάτων. Το μόνο που έχει σημασία πλέον είναι να αγοράζεις αυτά που επιθυμείς, διότι άλλωστε τα βρίσκεις όλα στις υπεραγορές. Κι αν θες να αλλάξεις κάτι, αυτό μάλλον θα είναι το κανάλι της τηλεόρασης ή έστω τη ντουλάπα σου με ρούχα της νέας κολεξιόν.
Το Ολυμπιακό Ήθος αφορά τη συλλογική ζωή στο σύνολο της
Τώρα θα νομίσει κάποιος πως προσδοκία μου είναι να γίνουμε όλοι πρωταθλητές. Θα παρεξηγήσει το Ολυμπιακό Ήθος ως κάποιο τέχνασμα για να περάσουμε το πρότυπο του body builder που ζει και αναπνέει για να παίρνει ντόπες και συμπληρώματα διατροφής. Θα νομίσει κανείς πως απαιτώ να γραφτούμε μαζικά σε κάποιο γυμναστήριο και να αρχίσουμε να ρουφάμε τη μία πρωτεΐνη μετά την άλλη… Καμία σχέση! Η σημασία του Ολυμπιακού Ήθους έγκειται ακριβώς στην ιδιότητα του ως ήθος, δηλαδή τα στοιχεία εκείνα τις συμπεριφοράς μας που προκύπτουν από την παιδεία κι όχι τη φύση μας.
Ο τύπος του ανθρώπου που είναι όλη μέρα στα γυμναστήρια είναι θύμα ενός εξειδικευμένου καταναλωτισμού: προσπαθεί να γίνει σαν τους «υπερήρωες» του Hollywood που δεν έχουν τίποτα να δείξουν εκτός από ένα όργιο εκρήξεων και ειδικών εφέ. Ο μανιακός του γυμναστηρίου ακολουθεί κακή δίαιτα και λειτουργεί ενάντια στη μακροπρόθεσμη υγεία του. Αλλά τελικά είναι και ο άνθρωπος που θέλει μόνο να δείξει, να ποζάρει. Δε θέλει να εργαστεί για ποιοτικές αλλαγές.
Αν ποτέ τύχει να δείτε πολλούς τέτοιους φουσκωτούς μαζεμένους, τότε μάλλον θα πρόκειται για κάποιο πολιτικό μνημόσυνο. Αγνοήστε τους. Δεν άλλαξε ποτέ τίποτα από αυτά κι ούτε πρόκειται.
Θέλουμε λοιπόν να εμπεδώσουμε το Ολυμπιακό Ήθος στη κοινωνία μας. Να μας γίνουν συνείδηση οι θεμελιακές αρετές της πειθαρχείας και συνέπειας, της ευγενούς άμιλλας, ως και του πρωταθλητισμού. Τότε θα αρχίσουμε να βελτιώνουμε τους τρόπους μας, τις συμπεριφορές μας. Διότι τελικά προωθούμε την ευγένεια με την έννοια του καλού γένους, του καλού είδους. Σκοπός είναι να αλλάξουμε σαν άνθρωποι. Να βάλουμε ποιότητα σε οτιδήποτε κάνουμε. Ας τοποθετήσουμε τον πήχη πιο ψηλά. Το ιδανικό να μας καθοδηγεί. Να μη μένουμε στη μετριότητα.
Δε μπορούμε να έχουμε θεσμικές αλλαγές αν μείνουμε οι ίδιοι. Ο κατοικίδιος άνθρωπος είναι ειδικά φτιαγμένος για να συντηρεί τη καθεστηκυία τάξη. Είναι κι αυτός μέρος του προβλήματος.
Ας αρχίσουμε λοιπόν να απαιτούμε μικρές αλλά ουσιαστικές αλλαγές στη ζωή μας. Οι συναντήσεις να γίνονται στην ώρα τους. Να μη λέμε 10 και να μου έρχεσαι στις 11. Οι δουλειές να ολοκληρώνονται με μαστοριά και φιλότιμο. Μην υπόσχεσαι πολλά αν μπορείς να αποδόσεις λίγα.
Σε πολιτικό επίπεδο, να βρούμε ομογνωμούντες στις κοινότητες μας. Ας κάνουμε κάτι διαφορετικό, όπως διαγωνισμούς ποίησης, εκθέσεις ζωγραφικής, καταρτισμένη ανάλυση της παραγωγής των τοπικών αγαθών μας. Δεν έχει σημασία τι ακριβώς θα κάνουμε. Ο σκοπός είναι να αναδείξουμε τα θετικά μας. Θέλουμε να τα αναβαθμίσουμε. Να ξεφύγουμε από τη σκοτοδίνη της μετριότητας.
Επίσης, να απαιτήσουμε την εισαγωγή μαθήματος Ολυμπιακής Παιδείας στα σχολεία σε συνδυασμό με αύξηση των ωρών για γυμναστική και βελτίωση των σχετικών υποδομών. Αν τα παιδιά περνούν ήδη πολλές ώρες στα θρανία, ας τους απελευθερώσουμε από μαθήματα αντιπαιδείας όπως τα θρησκευτικά που δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυθαίρετος προσηλυτισμός.
Σίγουρα πολλοί θα παρεξηγηθούν. Άλλωστε ζούμε στην εποχή του καθωσπρεπισμού. Αν όμως δε θέλουμε να πειράξουμε κανένα τότε θα είμαστε για πάντα σκλάβοι των κοινωνικών ταμπού, δέσμιοι της μετριότητας και υποκείμενα της θέλησης ενός ληστρικού κατεστημένου.