Γιατί «Νέα Αριστερά»

Η ανάλυση αυτή απαντά στο ερώτημα «γιατί Πρωτοβουλία Νέας Αριστεράς», ενώ θέτει τον στόχο για επαναφορά του επαναστατικού αιτήματος.

Η πρακτική χρήση των όρων

Ας αρχίσουμε με λίγα λόγια για τους όρους «δεξιά» και «αριστερά». Δεν αποτυπώνουν ούτε κάποια αντικειμενική αλήθεια ούτε διαχρονικές σταθερές. Υπάρχουν εξειδικευμένες έννοιες για την κατηγοριοποίηση του κάθε πολιτικού κινήματος ή των διαφόρων ιδεών.

Το δίπολο «δεξιά» ή «αριστερά» το χρησιμοποιούμε απλά για να έχουμε μια πολύ γενική εικόνα του που κινούνται τα διάφορα πολιτικά σύνολα και πως κρίνουν την ιδεολογία τους σε σχέση με άλλους. Ποτέ όμως δεν κάνουμε το λάθος να θεωρούμε τους όρους αυτούς πάγια σχήματα που δεν τυγχάνουν καμίας ερμηνείας, αξιολόγησης, διαφοροποίησης.

Δεν βασιζόμαστε στους όρους αυτούς για να περάσουμε τις ιδέες μας. Δεν μπαίνουμε στην λογική του δόγματος και της ημιμάθειας του τύπου «είσαι δεξιός, άρα αυτό», «είσαι αριστερός, άρα εκείνο»… Τουναντίον καταγράφουμε αυτά που μας διαχωρίζουν από όλους τους άλλους, καλλιεργούμε την κοσμοθεωρία μας, και αναπτύσσουμε προτασιακό λόγο.

Σημείο αναφοράς μας είναι μόνο το περιεχόμενο των θέσεων μας. Το «αριστερά» το έχουμε για να δίνουμε στίγμα σε όσους δεν μας γνωρίζουν ακόμα, αλλά και για να διαχωρίζουμε την θέση μας από τους αριστερούς του κατεστημένου που ονομάζουμε «παλαιά αριστερά» (περισσότερα παρακάτω).

Δεξιά και αριστερά σε σχέση με παλαιά και νέα τάξη

Οι όροι «δεξιά» και «αριστερά» μας έρχονται από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης, συγκεκριμένα την Γαλλική Εθνοσυνέλευση. Η Γαλλία βρισκόταν σε οικονομική κρίση. Η κατάσταση ήταν έκρυθμη. Στα πλαίσια της συνέλευσης διεφάνη πως οι συμμετέχοντες διαφωνούσαν σε κεντρικά θέματα για την δομή του κράτους. Αυτοί που ήταν υπέρ του βασιλιά και της παλαιάς τάξης κάθονταν στα δεξιά του προέδρου της συνέλευσης. Ενώ τα πιο επαναστατικά στοιχεία, αυτοί που ήθελαν την νέα τάξη, πήγαν στα αριστερά.

Βέβαια οι όροι είναι σχετικοί. Στην αρχή κινήματα όπως αυτό του φιλελευθερισμού θα τοποθετούνταν ξεκάθαρα στα αριστερά, διότι οι αξίες της ελεύθερης αγοράς είναι αντίθετες προς οικονομικά μοντέλα σαν αυτά του μερκαντιλισμού ή του Κολμπερτισμού¹ που ίσχυαν τότε.

Τώρα τι εννοούμε με τους όρους «παλαιά» και «νέα» τάξη:

Η παλαιά τάξη (Ancien Régime) ήταν το καθεστώς των τριών κοινωνικών τάξεων που επικρατούσε στην Γαλλία, αλλά κι αλλού στην Ευρώπη. Η τάξη των ευγενών που βρισκόταν στην εξουσία. Η τάξη του κλήρου που ουσιαστικά συμμετείχε στην εξουσία δια της προνομιακής της μεταχείρισης από το κράτος. Και η τάξη των κοινών θνητών που αποτελούσε την συντριπτική πλειοψηφία του λαού.
Η νέα τάξη δεν αναφέρεται σε κάποιο συγκεκριμένο σύστημα, διότι η ιστορία εξετάζει μόνο γεγονότα, όχι πιθανότητες. Γενική κατεύθυνση ήταν η κατάλυση της φεουδαρχίας, ήτοι η αλλαγή των συσχετισμών ώστε και οι κοινοί θνητοί να έχουν δικαίωμα συμμετοχής στην διακυβέρνηση του τόπου.

Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, η Γαλλική Επανάσταση βασικά αντικατέστησε την αριστοκρατία με τους πλούσιους αστούς. Οι παπάδες διατηρούν τα προνόμια, αλλά επειδή οι άνθρωποι δεν είναι το ίδιο θρήσκοι με τότε τον ρόλο του απολογητή του κατεστημένου τον αναλαμβάνει η επιστημονικοφανής ιντελιγκέντσια—ο επιστημονισμός είναι η πνευματική ασπίδα της καθεστηκυίας τάξης (αλλά και οι εδραιωμένες θρησκείες καλά την έχουν). Ενώ στον λαό δίνεται η εντύπωση της συμμετοχικής διακυβέρνησης μέσα από το ελεγχόμενο σύστημα αντιπροσώπευσης που γνωρίζουμε—που καπηλεύεται τον όρο «δημοκρατία» ενώ πρόκειται για ολιγαρχία.

Δεν υπάρχουν ευγενείς με την παλιά έννοια, αλλά οι αναδυόμενοι πλατφορμάρχες έχουν ακριβώς τα ίδια βασικά χαρακτηριστικά (δες και την ανάλυση μου Περί Γιγαντισμού):

έλεγχος των πόρων και των βασικών προαπαιτούμενων για εισδοχή στον εκάστοτε τομέα παραγωγής όπως γη, πνευματική ιδιοκτησία (πατέντες), {μόνο,ολιγό}-πώλια που θεσπίζει το κράτος, κτλ.,
κληρονομικό δίκαιο διότι η ιδιοκτησία παραμένει πάντα στον έλεγχο της οικογένειας τους, ενώ τυγχάνει ουσιαστικά μηδενικής φορολόγησης είτε μέσω φοροαπαλλαγών είτε με εφαρμογή σύνθετων σχεδίων διακίνησης κεφαλαίου δια των offshore εταιριών,
άμεση επαφή με την κεντρική διοίκηση καθώς χρηματοδοτούν πολιτικές δυνάμεις που υπερασπίζονται τα συμφέροντα τους, ενώ στα χέρια τους διατηρούν και τον έλεγχο των μέσων μαζικής ενημέρωσης,
ταξική συνείδηση που διαφαίνεται στις σχέσεις που έχουν μεταξύ τους, αλλά και την κοινή αντίληψη που καλλιεργούν σε διοργανώσεις σαν αυτές στην λίμνη Κόμο της Ιταλίας ή στο Ντάβος της Ελβετίας.

Έχουν αλλάξει μόνο τα ονόματα και οι τύποι. Ας πούμε, ο Μπερνάρ Αρνό (Bernard Arnault) δεν έχει κάποιο επίσημο αξίωμα λόρδου στην Γαλλία, ωστόσο χαίρει όλων των προαναφερομένων (ο Αρνό είναι, μεταξύ άλλων, μεγαλομέτοχος του ομίλου LVMH που ελέγχει πολλούς από τους σημαντικότερους οίκους στον χώρο του ρουχισμού, των κοσμημάτων, του κρασιού, και άλλα).

Το βασίλειο πλέον ονομάζεται έθνος-κράτος. Η κυριαρχία δεν πηγάζει πια από το στέμμα ή/και τον θεό αλλά κάποιο νεφελώδες «έθνος» (δες την ανάλυση μου Ενάντια στην εκκοσμικευμένη θεολογία της κυβερνητικής κι όλα τα κείμενα που σχετίζονται με αυτή). Οι αποικίες υπάρχουν απλά για την προστασία του «εθνικού συμφέροντος» ή της πατρίδας, κι όχι του ιμπεριαλισμού. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία μόνο αντιπροσωπευτική δεν είναι, ήδη από τον τρόπο που μετρά τους ψήφους, καθώς δεν έχει βαρύτητα η αποχή ή η λευκή ψήφος, αλλά ούτε εφαρμόζεται η απλή αναλογική σε όλα τα επίπεδα. Και τα σχετικά.

Συνεπώς, τελικός νικητής της Γαλλικής Επανάστασης ήταν ο συντηρητισμός. Η τάξη που επέβαλλε είναι η Ancien Régime με κάποιες επικαιροποιήσεις που δεν αναιρούν την δομή του συστήματος. Νέα πρόσωπα, νέο περιτύλιγμα, ίδια τυραννία. Ή αν θέλετε, η νέα τάξη δεν είναι παρά ο εκσυγχρονισμός της παλαιάς.

Θα ήταν όμως λάθος να πούμε πως κέρδισε η δεξιά γενικώς και αορίστως. Διότι αναγνωρίζουμε πως οι όροι είναι σχετικοί. Παράδειγμα δεν επικράτησαν οι βασιλικοί, αλλά οι καπιταλιστές. Οι παλιοί φεουδάρχες αντικαταστάθηκαν από τραπεζίτες, βιομηχάνους, και λοιπούς «επενδυτές».

Παρομοίως, θα ήταν πλάνη να ισχυριστούμε πως συλλήβδην η αριστερά εναντιώθηκε στην διαδικασία επικαιροποίησης της Ancien Régime. Κάποιοι εξ αυτών απλά ζητούσαν αποσπασματικές μεταρρυθμίσεις, τις οποίες κέρδισαν. Άλλοι ήθελαν εκ βάθρων αναθέσμιση κι απλά περιθωριοποιήθηκαν.

Η αποστείρωση της επαναστατικής αριστεράς

Η αλήθεια είναι πως οι επαναστάσεις ρομαντικοποιούνται και εξιδανικεύονται, τόσο οι παλιές όσο και οι νέες (π.χ. η «Αραβική Άνοιξη»). Στην πράξη, αυτοί που όντως ήθελαν ριζική αλλαγή θεσμών ήταν πολύ λίγοι. Οι πλείστοι ήταν ικανοποιημένοι με επιμέρους τροποποιήσεις στην λειτουργία των υφισταμένων μηχανισμών.

Ας πούμε για χάρη του λόγου πως το κυρίως ρεύμα της αριστεράς ήταν επαναστατικό και πως μόνο κάποιοι κρυπτό-κεντρώοι ήταν ικανοποιημένοι με την ιδέα της βελτίωσης του κατεστημένου. Ακόμα κι έτσι είναι ξεκάθαρο πως στην εξέλιξη της ιστορίας, το κυρίως ρεύμα της αριστεράς μετατράπηκε από επαναστατικό σε κομφορμιστικό. Συμβιβάστηκε με την δομή του συστήματος, συγκεντρώνοντας την ενέργεια του στο πως θα περιορίσει τις αρνητικές συνέπειες του καπιταλισμού. Ο αριστερός από επαναστάτης έγινε μεταρρυθμιστής. Από απόλυτος κατέστη προοδευτικός. Πλέον μόνο κάποια εξωκοινοβουλευτικά στοιχεία διατηρούν το επαναστατικό πνεύμα ζωντανό.

Η αποστείρωση έγινε σταδιακά έχοντας ως απαρχή της την διαπίστωση από πλευράς εξουσίας πως η παροχή δικαιωμάτων δεν συνιστά αλλαγή των συσχετισμών. Δίνει, παράδειγμα, δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης αλλά οι πλατφόρμες όπου θα μπορούσε κάνεις να απευθυνθεί στο ευρύ κοινό ελέγχονται από την ολιγαρχία (δες Το θέατρο σκιών του «λαϊκισμού»). Σου λέει πως όλοι έχουμε ίσο δικαίωμα στην ιδιοκτησία: εσύ πληρώνεις φόρους, άρα δίνεις αυτά που κρατάς στην βιαιότητα ενός κρατικού μηχανισμού που δεν ελέγχεις, ενώ ο πλούσιος στήνει offshore και τραπεζικούς λογαριασμούς στην Ελβετία. Πάρε κόσμε δικαιώματα!

Η ολιγαρχία δε χρειάζεται να σε πατάει στο λαιμό συνεχώς για να επιβάλει την θέληση της. Προτιμά να σου δίνει ελπίδα πως μπορείς κι εσύ να προκόψεις, αρκεί να το θες πραγματικά και να εργάζεσαι μέρα-νύχτα για αυτό. Στο παρελθόν ήταν τα παραμύθια στυλ Σταχτοπούτας που θα την πάρει ο πρίγκιπας από τους αγρούς στα παλάτια. Τώρα το αφήγημα κινείται στα πλαίσια του «Αμερικάνικου ονείρου». Έτσι δε θα απεργάζεσαι την εξόντωση της ολιγαρχίας, αλλά θα σκέφτεσαι πως θα μπεις κι εσύ ή το παιδί σου στο κύκλωμα των ευαρεστημένων.

Οι αριστεροί πίστεψαν πως θα μπορούσαν να φέρουν τον σοσιαλισμό μέσα από σταδιακές αλλαγές. Μπήκαν λοιπόν στην λογική του γιγαντισμού, στην επιβολή του συγκεντρωτισμού της ισχύος και της εδραίωσης της ιεραρχίας τους, που τελικά τους έκανε κρατιστές του χειρίστου είδους. Η σοσιαλδημοκρατία ευνοεί τα ολιγοπώλια, τους ημικρατικούς οργανισμούς, τις στενές σχέσεις με λίγες εταιρίες, διότι διευκολύνουν το έργο της γραφειοκρατίας. Όσο για τα κομμουνιστικά καθεστώτα, δες την ελίτ της Σοβιετικής Ένωσης ή τους δισεκατομμυριούχους που προκύπτουν «ξαφνικά» στην Κίνα… Τα ίδια παραμύθια.

Εμπεδώθηκε και στην αριστερά, δια του γιγαντισμού, η ύβρις πως ο κρατικός μηχανισμός κατέχει ουσιαστικά το αλάθητο και πως όλα μπορεί να τα κανονίσει ο κεντρικός σχεδιασμός. Αρκεί ο λαός να εμπιστευθεί τους καριερίστες πολιτικούς, τους κομματικούς μηχανισμούς, τα ελεγχόμενα συνδικάτα, τους εγκάθετους ακτιβιστές των ΜΚΟ, τους ειδήμονες των υπουργείων. Κι ενώ υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κινημάτων της ευρύτερης αριστεράς—πρασίνων, σοσιαλδημοκρατών, κομμουνιστών—η βασική πεποίθηση του αλάθητου της ιεραρχίας τους ενώνει.

Η ουσία λοιπόν είναι πως βρισκόμαστε σε μία φάση της ιστορίας όπου δεν αναπτύσσονται μεγάλα επαναστατικά κινήματα. Κάτι που υπήρχε ως ένα βαθμό τους προηγούμενους δύο αιώνες. Έχει επικρατήσει ο κομφορμισμός.

Γιατί όχι «επαναστατική» αριστερά;

Με τον όρο «νέα αριστερά» θέλουμε να αποδώσουμε ήδη σε επίπεδο γενικών χαρακτηρισμών την εναντίωση μας στον εκφυλισμό του επαναστατικού πνεύματος. Εμείς θέλουμε αλλαγή θεσμών από την ρίζα ως τις άκρες. Η «παλαιά αριστερά» έχει μόνο μεταρρυθμίσεις, παροχές, και κουτόχορτο. Η διαφορά μας έγκειται ουσιαστικά στο ζήτημα της επανάστασης. Εμείς προτάσσουμε τον κοινοτισμό και τοπικισμό, ενώ αυτοί μας φέρνουν τον γιγαντισμό. Από εκεί προκύπτουν πολλά δευτερογενή που δεν είναι της παρούσης.

Τίθεται λοιπόν το εύλογο ερώτημα γιατί να μην αυτοπροσδιοριστούμε ως «επαναστατική αριστερά». Δεν θα ήταν πιο ξεκάθαρος ο σκοπός μας; Το πρόβλημα είναι πως έτσι θα γινόμασταν δογματικοί, ενώ θα σφετεριζόμασταν έναν όρο που δεν ανήκει αποκλειστικά σε εμάς. Άλλωστε ανέφερα ήδη πως οι επαναστάσεις εξιδανικεύονται και πως τελικά ούτε αυτή η λέξη λέει κάτι από μόνη της: «επαναστάτες» ήταν κι αυτοί της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που εναντιώθηκαν στον Χόσνι Μουμπάρακ, ενώ είναι φανατικοί μουσουλμάνοι κατά τα άλλα.

Προτιμούμε να είμαστε μετριοπαθής. Η πρωτοβουλία μας είναι μια κίνηση για ανανέωση και διεύρυνση των αριστερών πολιτικών. Δεν τα λύσαμε όλα τα προβλήματα, ούτε είμαστε οι εκλεκτοί. Θέλουμε να αρχίσουμε μια συζήτηση από όπου πρέπει να προκύψει ένα ευρύτερο κίνημα. Δεν λέμε πως είμαστε εμείς το κίνημα, διότι θα ήταν ψέματα. Τα κινήματα είναι μαζικά, όχι αρθρογράφοι στις προσωπικές τους ιστοσελίδες. Ξεκινούμε από εδώ και βλέπουμε.

Βασικός σκοπός της επανάστασης που επιζητούμε είναι η κυριαρχία να περάσει στα χέρια των πολλών. Με λίγα λόγια, στοχεύουμε στα εξής:

η καλλιεργήσιμη γη να ανήκει στους κατ’επάγγελμα αγρότες όχι τους επίδοξους μεγαλογαιοκτήμονες/φεουδάρχες,
οι κοινότητες να αυτοπροσδιορίζονται κι όχι να είναι πρατήρια της κεντρικής διοίκησης,
ο λαός να διατηρεί τις δικές του πολιτοφυλακές ανά κοινότητα ώστε να αστυνομεύει τον τόπο του πιο αποτελεσματικά αλλά και να προστατεύεται από την αρπακτικότητα της γραφειοκρατίας,
τα ολιγοπώλια να σπάσουν και οι πλατφόρμες τις ολιγαρχίας να γκρεμιστούν.

Εμπνεόμαστε από τις πόλεις-κράτη της αρχαιότητας. Βρίσκουμε τα θετικά στον εμπράγματο κοινοτισμό και τοπικισμό της Σπάρτης, αναγνωρίζουμε τις αξίες που εφαρμόστηκαν κατά περιόδους στην Αθηναίων πολιτεία, ενώ απορρίπτουμε γιγαντισμούς τύπου Αλέξανδρου.

Ας θίξουμε όμως και το άλλο θέμα που προκύπτει: αφού οι όροι είναι ασαφής, γιατί επιλέγουμε την αριστερά κι όχι την δεξιά; Ο λόγος είναι πως παρά τις ασάφειες, όλοι έχουμε μια ιδέα του εκάστοτε «χώρου». Πάντοτε η δεξιά προσέλκυε τους συντηρητικούς των διαφόρων τάσεων. Κρίνω πως δεν έχουμε κανένα κοινό με βασιλικούς, χουντικούς, βυζαντινοτέτοιους, μπάτσους και φουσκωτούς, κτλ. Και όχι, δεν μας ενώνει κανένας αντικομμουνισμός ή οποιαδήποτε άλλη αρνητικώς προσδιορισμένη συσπείρωση απέναντι στον εκάστοτε μπαμπούλα.

Επίσης είναι μάταιη κάθε προσπάθεια για οικειοποίηση της δεξιάς του τύπου «λαϊκή δεξιά», διότι θα σου βγάλει η μεγάλη παράταξη έναν τύπο σαν τον Ντόναλντ Τραμπ που τάχα εκφράζει τον απλό λαό, ή τον Εμανουέλ Μακρόν που δήθεν σπάει το κατεστημένο των κομμάτων, κι εσύ πλέον θα είσαι εκτός τόπου και χρόνου.

Επαναλαμβάνω πως δεν βασιζόμαστε στον όρο «αριστερά». Έχουμε πλήρη συνείδηση πως μόνο η ανάπτυξη της ιδεολογίας και των προτάσεων που συνεπάγονται μπορεί να αποδώσει τον χαρακτήρα του πολιτικού μας προσανατολισμού. Χρησιμοποιούμε το «αριστερά» μονάχα για πρακτικούς λόγους.

Τέλος στις ατέρμονες συζητήσεις

Τελικά υπάρχει και μια άλλη διάσταση στο θέμα. Τα μεγέθη που εξετάζουμε έχουν πάντοτε μια δόση σχετικότητας και υποκειμενικότητας. Δεν πρόκειται ποτέ να καταλήξουμε σε οικουμενικό ορισμό του τι είναι και δεν είναι αριστερά, δεξιά, επανάσταση…

Κρίνω πως η εμμονή στους χαρακτηρισμούς είναι αντιπαραγωγική. Αν εσύ έχεις πρόβλημα με το όνομα και δεν μπορείς να το ξεπεράσεις με τίποτα, τότε λυπούμαστε για την κατάσταση σου. Αλλά δεν θα μπούμε σε θεολογικές συζητήσεις για το τι είναι και δεν είναι η ορθότερη σήμανση για την πρωτοβουλία μας.

Η αλήθεια είναι πως κανένα όνομα δεν είναι τέλειο. Πάντα θα υπάρχει κάτι που του διαφεύγει. Δώσαμε έναν τίτλο απλό, χωρίς πολλές φανφάρες. Γράφουμε συνέχεια—πολλές φορές κείμενα χιλιάδων λέξεων το καθένα—ώστε να είμαστε ξεκάθαροι για τις πεποιθήσεις μας. Προχωράμε.

Εγώ δέχομαι την όποια κριτική επί του περιεχομένου: παραγωγική συζήτηση που θα καταλήξει σε βελτίωση των θέσεων μας. Δεν σέβομαι όμως καμία εισήγηση που μένει μόνο στους τύπους. Διάβασες τις αναλύσεις που βρίσκεις σε αυτό τον ιστότοπο και το μόνο που έχεις να πεις είναι πως δε σου άρεσε η ετικέτα; Τότε δεν έχουμε τίποτα άλλο να πούμε. Άντε γεια!

Ο «Κολμπερτισμός» παίρνει το όνομα του από τον υπουργό του Λουδοβίκου ΙΔ’ Ζαν Μπαπτίστ Κολμπέρ (Jean-Baptiste Colbert). [^]