Όταν η πατρίδα σου είναι θεματικό πάρκο
Το θεματικό πάρκο είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να δώσει την εντύπωση πως είναι η ενσάρκωση αποκυημάτων της φαντασίας ή πως βρίσκεται σε κενό χρόνο. Οι επισκέπτες προσδοκούν να συναντήσουν τους αγαπημένους τους χαρακτήρες ή να βιώσουν το φαντασιακό καθώς γίνεται εκτατό. Πρόκειται για αυστηρά ελεγχόμενη εμπειρία που βασίζεται στην δυνατότητα του ανθρώπου να τρέφει αυταπάτες και να πιστεύει μόνο όσα του αρέσουν. Στο θεματικό πάρκο όλα είναι όμορφα και όλοι είναι ευτυχισμένοι.
Οι κρατούντες και οι επενδυτές έχουν πιάσει το νόημα: το θεματικό πάρκο είναι κερδοφόρο, η χώρα σου μπορεί να κατανοηθεί ως φίρμα ή μπραντ, συνεπώς θα την εκμεταλλευτούν ασύστολα τα διάφορα συμφέροντα. Από εδώ και στο εξής η εικόνα της πατρίδας προς επισκέπτες θα πακετάρεται με τρόπο που να αρέσει σε αυτούς που έχουν μόνο επιπόλαιο ενδιαφέρουν για τον τοπικό πολιτισμό. Με τη σειρά του, ο πολιτισμός αυτός θα μετατραπεί σε καρικατούρα του εαυτού του. Τα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν θα τονίζονται καθ’υπερβολήν και θα προσφέρονται με τη σέσουλα. Όσοι μετέχουν του πολιτισμού—αυτοί που τον υποστασιοποιούν σε παροντικό χρόνο αλλά και που τον διαμορφώνουν εν το γίγνεσθαι—θα περιθωριοποιηθούν, θα φύγουν μακρυά από τα κέντρα επισκέψεων, και εν τω χρόνω θα κατηγορηθούν πως η παρουσία τους δεν ταιριάζει πλέον με το θεματικό αγαθό προς πώληση. Η γη τους θα περάσει στον έλεγχο άγνωστων γνωστών «ξένων επενδυτών» και οι ίδιο θα αλλοτριωθούν από τον περιβάλλοντα χώρο τους που πλέον δεν θα τους εκφράζει.
Αυτή είναι η πραγματικότητα στην δική μου γωνιά της γης, την Κύπρο. Η πρώτη φορά που υποψιάστηκα την ζήτηση για θεματική απόδοση ιστορικής πραγματικότητας ήταν προ δεκαετίας όταν Βρετανίδα Κυπριακής καταγωγής ζητούσε να αγοράσει κάποια «μαντηλιά» που χρησιμοποιούνταν σε τελετές γάμων πριν από εκατό χρόνια και βάλε. Εξήγησα πως οι Κύπριοι πλέον δεν χρησιμοποιούν τέτοια υφάσματα στους γάμους τους. Αλλά μάταιη η προσπάθεια μου… Για αυτήν το ειδικό αυτό μαντήλι είναι αναπόσπαστο κομμάτι του Κυπριακού γάμου: πρόκειται για το στοιχείο που αποδίδει την αδιαμφισβήτητη Κυπριακότητα στο όλο συμβάν. Στο δικό της το μυαλό, τα πολιτισμικά δρώμενα των πραγματικών Κυπρίων μάλλον δεν είναι Κυπριακά. Η αντίληψη αυτή δεν είναι άλλο παρά κιτς, παρά παρεξήγηση του πολιτισμού ως κολπάκι μάρκετινγκ αντί για αυτό που είναι πραγματικά: βίωμα που ουσιαστικά έχει ζωή από μόνο του καθώς εξελίσσεται ανά τους αιώνες. Στην συγκεκριμένη κυρία δίνω ελαφρυντικό διότι οι πρόγονοι της πήραν μαζί τους ένα στιγμιότυπο του πολιτισμού όταν έφυγαν για την Μεγάλη Βρετανία. Αλλά η υποκείμενη ιδέα παραμένει προβληματική. Δηλαδή πως κάποιο αντικείμενο περικλείει την πεμπτουσία της τοπικής ιδιαιτερότητας. Έτσι ακριβώς στήνεται το θεματικό πάρκο ως ομοίωμα αυτό που κάποτε υπήρχε ή ως απόδοση αυτού που θα έπρεπε να είναι.
Υπάρχει ένα χωρίο κοντά στα μέρη μου όπου γίνονται μεγάλης κλίμακας δημόσια έργα και λοιπές ανοικοδομίσεις. Ο σκοπός είναι να καταστεί ο τόπος πιο ελκυστικός για επισκέπτες. Η κυβέρνηση έχει λοιπόν πάρει τα ηνία ώστε να εξασφαλίσει την εφαρμογή των «κριτηρίων ποιότητας» που ορίζει. Δηλαδή, η οικιστική περιοχή θα μετατραπεί σε ακόμα μια εκσυγχρονισμένη γειτονιά που είναι ακριβώς η ίδια με άλλες τέτοιες ούτω καλούμενες «αυθεντικά παραδοσιακές» περιοχές ανά την επικράτεια. Ο γνήσιος χαρακτήρας του χωριού έχει πλέον καταστραφεί. Σε τοπικές ταβέρνες, για παράδειγμα, οι πελάτες τρώνε τάχα παραδοσιακές συνταγές ενώ στην πραγματικότητα καταναλώνουν γκουρμέ εκδοχές πιάτων που κανένας τόπακας δεν έφαγε ποτέ στο σπίτι του. Συνεχίζοντας την κοροϊδία, οι μερίδες είναι μικρές και μπαίνουν σε δυσανάλογα μεγάλα πιάτα. Κι εδώ, κανένας Κύπριος δεν κάνει τέτοιες ξεφτίλες στα τραπεζώματα του. Αλλά δεν έχει σημασία. Όλη η ιδέα του θεματικού πάρκου είναι να ενισχύσει μια συγκεκριμένη εντύπωση για το αληθοφανές του προϊόντος του. Το κόλπο είναι να συντηρείται πάντοτε ένας ψευδεπίγραφος κοσμοπολιτισμός που κατανοούν εύκολα οι επιπόλαιοι επισκέπτες, όπου βασικά είναι όλα ίδια ανά την υφήλιο και οι όποιες διαφορές είναι απλά χαριτωμένες ιδιοτροπίες της εκάστοτε περιοχής.
Αυτό είναι το αποτέλεσμα της ομογενοποίησης, της μαζικής παραγωγής, και της τυποποιημένης διαφήμισης. Ο πραγματικός ντόπιος πολιτισμός απειλείται με εξαφάνιση διότι οι άνθρωποι που τον εμπεδώνουν στο γίγνεσθαι φτωχοποιούνται και ωθούνται προς την μετοίκηση. Για παράδειγμα, δεν σε εξυπηρετούν συντοπίτες στις ταβέρνες αυτές, ούτε στις καφετέριες παραδίπλα. Θα δεις κατά συντριπτική πλειοψηφία ξένους που ήρθαν από απροσδιόριστο σημείο της γης για πενταροδεκάρες. Και, φυσικά, θα παραγγείλεις το «κατ’εξοχήν Κυπριακό προϊόν» σε σπαστά Αγγλικά, αλλιώς θα σε πουν και ξενοφοβικό. Όσοι αυτόχθονες παραμένουν στην περιοχή ανταγωνίζονται για στέγαση με πλουσιότερους ψηφιακούς νομάδες καθώς και λοιπούς καιροσκόπους που ψάχνουν φορολογικά ευνοϊκό περιβάλλον για τα κινητά περιουσιακά τους στοιχεία. Ο καιρός πλησιάζει όπου οι εναπομείναντες τόπακες θα βρεθούν εκτός αγοράς γιατί οι τιμές θα είναι απρόσιτες για αυτούς.
Οι αρχές θα ορίσουν νέες οικιστικές ζώνες όπου θα χτιστούν διαμερίσματα για όλους. Όχι όμως για τους ντόπιους. Η έμφαση θα δοθεί στην βραχυπρόθεσμη ενοικίαση. Κι εδώ αποτυπώνεται η διεστραμμένη λογική της κερδοσκοπίας του θεματικού πάρκου: να πουλά απομίμηση κουλτούρας ενώ υπονομεύει τον αληθινό πολιτισμό· να δίνει εργασία στους αλλοδαπούς καθώς δείχνει το μεσαίο δάκτυλο στους ομοεθνείς.
Στο μεταξύ η πατρίδα υποβιβάζεται σε κοινό φέουδο με λαμπρές σημαίες, βαρύγδουπα συνθήματα, υπερφίαλες παρελάσεις, και τα παρεμφερή του εθνοκρατισμού (ένας εθνοκρατισμός που κι αυτός είναι η «μαιμού» εκδοχή του έθνους, κατ’εικόνα εθνικός αλλά όχι κατ’ουσία). Η πατρίδα είναι τσιφλίκι στο οποίο εμείς ως υπήκοοι πληρώνουμε ολοένα και περισσότερους φόρους για συνεχώς χειρότερους όρους διαβίωσης. Η καθεστηκυία τάξη δεν ενδιαφέρεται για εμάς, ούτε για την διατήρηση των τόπων μας, αλλά ούτε και για την συνέχιση των τρόπων κι αξιών μας. Όχι! Το μόνο που καταλαβαίνει είναι το εύκολο χρήμα.
Κάποιοι καρεκλοκένταυροι στην πρωτεύουσα αποφασίζουν ερήμην μας πως οι κοινότητες μας θα μετατραπούν σε τουριστοπαγίδες, ώστε να ικανοποιήσουν τους επηρμένους επενδυτές. Εμείς εισπράττουμε την απαξίωση και τον εξευτελισμό όποτε τυχαίνει να περιδιαβούμε με τα σκυλιά μας στις γειτονιές μας σε ώρα ακατάλληλη για αυτούς. Οι νέοι αφέντες μας θέλουν να σερνόμαστε κάτω από τους θάμνους ώστε να μην τους διακόπτουμε την φαντασιόπληκτη εμπειρία τους. Προκαλούμε ενόχληση γιατί είμαστε εκτός του θέματος που αγοράζουνε.
Κρίμα που δεν έχω ευγένειες για όσους πιστεύουν πως τους ανήκει ο τόπος επειδή οργάνωσαν τάχα αυθεντική Κυπριακή γαμήλια τελετή.
Άντε γαμηθείτε κι εσείς και οι κενοδοξίες σας!