Οι δομικές πτυχές της δημόσιας υγείας

Η συζήτηση περί διατήρησης της δημόσιας υγείας έχει ταυτιστεί με την διαχείριση της πανδημίας. Παρότι είναι κατανοητή η επικέντρωση στον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού, οφείλουμε να θυμόμαστε την υποκείμενη πραγματικότητα που καθιστά τον COVID δυνατό και δυνητικά επικίνδυνο. Η πανδημία έχει φανερώσει τα συστημικά προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας, τα οποία είναι συνοπτικά (α) αστικοποίηση, (β) αλόγιστες διατροφικές συνήθειες, (γ) ανεπαρκής άσκηση υπό τύπου μακροπρόθεσμων, καθημερνών συνηθειών με ήθος που προάγει την αρμονία της φυσικής κατάστασης, (δ) υπερβολικός περιορισμός σε κλειστούς χώρους όπως γραφεία με κεντρική θέρμανση ή κλιματισμό.

Η αστικοποίηση έχει αυξήσει την πυκνότητα των ανθρώπινων πληθυσμών, ενώ έχει υποβαθμίσει την ποιότητα του καθημερινού τους περιβάλλοντος. Οι πόλεις είναι κέντρα ρύπανσης, ήτοι τόποι όπου ο καθένας δεν αναπνέει ωφέλιμο αέρα. Οι πόλεις σε συνδυασμό με το διεθνές εμπόριο έχουν αποκόψει τους ανθρώπους από τις εποχιακές σταθερές της πρωτογενούς παραγωγής, με αποτέλεσμα να μην υφίσταται πλέον κάποιος φυσικός περιορισμός στην κατανάλωση ορισμένων τροφών: για παράδειγμα, τα σταφύλια είναι διαθέσιμα περί τα τέλη του καλοκαιριού ώστε ο φυσικός κύκλος αποτρέπει την υπερκατανάλωση τους ολογυρίς του χρόνου. Επίσης, οι πόλεις στον καπιταλιστικώς προσδιορισμένο κόσμο που εμμένει στην μονοδιάστατη αρχή της αέναης ανάπτυξης επιβάλλουν ρυθμούς εργασίας, κι άρα ζωής, που είναι βλαβεροί για την γενική σταθερότητα των ατόμων, καθώς συντηρούν την πίεση και δημιουργούν ή μεγεθύνουν το άγχος.
Στον τομέα της διατροφής τα πράγματα είναι άκρως ανησυχητικά, με τις κακές διατροφικές συνήθειες να είναι η κύρια αιτία των πλείστων χρόνιων ασθενειών. Αρκεί να ανατρέξει κανείς στα ράφια των υπεραγορών και να σημειώσει όλα όσα είναι ξεκάθαρα ανθυγιεινά: όλες οι επεξεργασμένες και παρασκευασμένες τροφές, οτιδήποτε περιέχει συντηρητικά ή τεχνητά χρώματα και γεύσεις, τα γλυκά, αναψυκτικά, οινοπνευματώδη, πατατάκια και τα συναφή, το βιομηχανικό αρτοπαρασκεύασμα που κακώς θεωρείται ψωμί καθώς περιέχει ύποπτα επιπρόσθετα που συντελούν στην υφή και την γεύση του… Η λίστα φαντάζει ατελείωτη. Κατόπιν έχουμε πρακτικές στην προετοιμασία γευμάτων που κι αυτές καταστούν τις κατά τα άλλα γνήσιες τροφές επιβλαβείς, όπως η προσθήκη ζάχαρης, το υπερβολικό βράσιμο λαχανικών, η χρήση σαλτσών που περιέχουν γλυκαντικές ουσίες και αλάτι αλλά κι άλλα ακατάλληλα προσθετικά, το τηγάνισμα, η υπερκατανάλωση ουσιών που είναι ωφέλιμες μόνο σε μικρές δόσεις όπως τα φρούτα, και τα σχετικά. Η διατροφή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ατομικής υγείας και, κατ’επέκταση η βάση του πως αισθάνεται το άτομο και ποια είναι η προδιάθεση του.
Η έλλειψη άσκησης είναι προφανής σε πολλούς που ούτε καν περπατούν μισή ώρα την ημέρα ή που ακόμα προτιμούν τον ανελκυστήρα αντί να ανέβουν μερικά σκαλιά. Ωστόσο υπάρχει μερίδα του πληθυσμού που αφιερώνει ορισμένο χρόνο στο γυμναστήριο κι εκεί τα πράγματα γίνονται πιο σύνθετα. Το θέμα είναι πως εξ αυτών των ανθρώπων πολλοί θεωρούν την άσκηση ως υποχρέωση που διαρκεί για μία ώρα σε δεδομένο πρόγραμμα και πως κατά τα άλλα δεν έχει συνέπεια στην υπόλοιπη ζωή τους. Παραδείγματος χάρη, θα καταναλώσουν κάποιο σκουπιδοφαγητό και κατόπιν θα πάνε στο γυμναστήριο με την ψευδαίσθηση πως θα «κάψουν τα λίπη» και κατά τα άλλα θα συνεχίσουν τη ζωή της απερισκεψίας. Η άσκηση αφορά την μακροπρόθεσμη κατάσταση του καθενός. Το καλύτερο της είναι όταν συμβάλλει στην σταθερότητα χρόνο-με-χρόνο, παρά στις απότομες μεταπτώσεις που βιώνουν όσοι βλέπουν την γυμναστική ως τον αντίποδα που εξισορροπεί μια κάκιστη ζωή.
Ο περιορισμός στους κλειστούς χώρους, που έχει άμεση σχέση και με την αστικοποίηση, δυσχεραίνει τις συνθήκες ζωής καθώς υποβαθμίζει την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε. Είτε πρόκειται για γραφειακές εργασίες, το γυμναστήριο, το αυτοκίνητα με τα κλειστά παράθυρα και το κλιματιστικό σε λειτουργία, πάντοτε έχουμε να κάνουμε με το φαινόμενο της ανακύκλησης βρώμικου αέρα. Επίσης υπάρχει η περίπτωση να γίνει κανείς αδύναμος, κι άρα ευάλωτος σε ασθένειες, από τις απότομες αυξομείωσης της θερμοκρασίας μεταξύ εσωτερικών κι εξωτερικών χώρων (μέσα στο αυτοκίνητο 20 βαθμούς, έξω 40, κι ύστερα μέσα στο γραφείο πάλι χαμηλά—καθόλου φυσιολογική κατάσταση).

Όλα αυτά είναι αλληλένδετα. Απλά τα διαχωρίζουμε για λόγους ανάλυσης. Είναι όλα μέρος ενός ευρύτερου συστήματος που εμπεδώνεται στους τρεις άξονες της παραγωγής, κατανάλωσης, και ιδιοκτησίας:

Η παραγωγή καλύπτει όλες τις τεχνικές και μεθόδους που συντελούν στην ολοκλήρωση ενός αγαθού. Στην περίπτωση των τροφών, ως κοινό παράδειγμα, η παραγωγή είναι γενικά εχθρικά προσκείμενη στην ύπαρξη και βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων. Καταχράται τα ζώα ώστε να μεγιστοποιήσει την απόδοση (το κέρδος δηλαδή) παραγώγων τους όπως τα αυγά ή το γάλα, ενώ κακομεταχειρίζεται τα ζώα εκείνα που θα πάνε για σφαγή. Επίσης θέτει σε κίνδυνο ή εξοντώνει τις μέλισσες, τα τρωκτικά, τα φίδια, πουλιά όλων των ειδών, κτλ. Οι αγροτικές πρακτικές βασίζονται στην μονοκαλλιέργεια με την χρήση χημικών τα οποία διαφθείρουν το έδαφος και απαιτούν την εφαρμογή άλλων χημικών που να αναστρέφουν την ζημιά που έκαναν τα προηγούμενα, με αποτέλεσμα ο φαύλος κύκλος να αυτοτροφοδοτήται.
Η κατανάλωση περιλαμβάνει όλα όσα αφορούν το πακετάρισμα, την διανομή, την διαφήμιση, και την διαχείριση αποβλήτων. Τα πλείστα προϊόντα στα ράφια των υπεραγορών είναι τυλιγμένα σε πλαστικό. Αυτό υποτίθεται πως είναι φτηνό να κατασκευαστεί διότι η λογιστική πράξη του δεν αναγνωρίζει το κόστος και τις ζημιές που επιφέρει στον πλανήτη και κατ’ανάγκη στον άνθρωπο. Η διαφήμιση είναι κατά κανόνα ανήθικη, καθώς αποσκοπεί στην παραπλάνηση των καταναλωτών. Σκεφθείτε, χαρακτηριστικά, πως συγκεκριμένο αναψυκτικό ισχυρίζεται πως περιέχει μηδέν ζάχαρη τη στιγμή που παραμένει εξίσου βλαβερό με τα εναλλακτικά του. Ή θυμηθείτε πως γνωστή αλυσίδα σκουπιδοφαγητών προωθεί το γεύμα για τα παιδιά με το δέλεαρ του παιχνιδιού που το συνοδεύει. Ή ακόμα αναλογιστείτε την φαινομενικά αθώα εμμονή στην έννοια των «υπερτροφών», όπου πλέον είναι εύκολο κάποιος φυγόπονος να πιστέψει πως αυτές μπορούν να διορθώσουν κατά τρόπο μαγικό μια ζωή που χαρακτηρίζεται από την αντί-υγεία (όπως τον τύπο του γυμναστηρίου που πλακώνει τα γλυκά και λοιπά σκουπίδια και νομίζει πως κάτι βαράκια θα σώσουν την κατάσταση).
Η ιδιοκτησία αφορά το αξιακό υπόβαθρο της εν λόγω τάξης. Στη βάση της βρίσκουμε την κατανομή του ελέγχου στο πρότυπο της ιεραρχίας που ευνοεί τα υψηλότερα στρώματα. Σε αυτή στηρίζεται η ιεροποίησης της ιδιοκτησίας, ωστόσο μόνο για τους προύχοντες κι όχι τους πολλούς των οποίων η περιουσία είναι εύκολη λεία για το κράτος. Κατόπιν προκύπτει η μεγιστοποίηση του κέρδους ως μετά-αφήγημα που εξορθολογικεύει την αρπακτική μανία της ελίτ για συγκέντρωση του ελέγχου (κι άρα του πλούτου, της ισχύος…) στα χέρια της. Συνεπώς έχουμε την συμβατική σοφία πως η κερδοφορία είναι αρετή από μόνη της, κι αυτή η σοφία εκφράζεται ως συλλογική αυταπάτη περί της ωφελιμότητας της ετήσιας δημοσιονομικής ή λογιστικής ανάπτυξης. Η συγκέντρωση του πλούτου επιτρέπει τις λεγόμενες «οικονομίες σκέλους» και την «οριζόντια ενοποίηση» της διοίκησης, που με τη σειρά τους διαμορφώνουν τις επικρατούσες συνθήκες στην παραγωγή και την κατανάλωση.

Υπό αυτό το πρίσμα, διαπιστώνουμε πως έχουμε ένα πολιτικό σύστημα και σχετικά επιχειρηματικά κίνητρα που έχουν άμεσο αντίκτυπο σε κάθε πτυχή της προσωπικής υγείας καθώς και της δημόσιας υγείας γενικά. Η καθεστηκυία τάξη προκρίνει την απόδοση λογιστικού κέρδους χωρίς να αναλογίζεται το πραγματικό κόστος για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη εν γένει.

Καθήκον προς τους άλλους

Οι κρατούντες χρησιμοποιούν κάθε μέσο ώστε να επικεντρώσουν τις συνειδήσεις στα εμβολιαστικά προγράμματα για τον περιορισμό του κορωνοϊού. Ένα ρητορικό τέχνασμα που χρησιμοποιούν τα φερέφωνα τους ή οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης είναι να επιρρίψουν ευθύνες και να στιγματίσουν όσους δεν έχουν εμβολιαστεί κι όσους δεν έχουν πρόθεση να εμβολιαστούν. Ο εμβολιασμός παρουσιάζεται ως ηθικό πρόσταγμα για την διασφάλιση της υγείας των άλλων που, όπως όλες οι υπερβολές ή μεγάλα ψέματα, βασίζεται πάνω στην μικρή αλήθεια πως όντως υπάρχουν ομάδες ανθρώπων που πρέπει να προστατεύουν.

Αυτό που δεν τυγχάνει συζητήσεως είναι η υποκείμενη πραγματικότητα της κατάστασης της υγείας των ανθρώπων και των δομικών μεγεθών που την καθορίζουν. Οι αρχές δεν είχαν κανένα δισταγμό να επιβάλλουν δρακόντεια περιοριστικά μέτρα και αναίρεση βασικών ελευθεριών. Αυτά έχουν επιφέρει μαζική φτωχοποίηση, πτώχευση επιχειρήσεων, και αναίρεση εργασιακών δικαιωμάτων, ενώ όσοι προστατεύονται από το κράτος συνεχίζουν να έχουν κέρδη και να βρίσκονται σε θέση ισχύος. Όλα αυτά τα δικαιολογούν οι απολογητές του κατεστημένου ως τις θυσίες που πρέπει να κάνουμε σαν λαός για να γλυτώσουμε από το κακό του ιού. Ωστόσο οι αρχές που διατείνονται πως είναι προστάτες της δημόσιας υγείας δεν έχουν κάνει τίποτα απολύτως για τον περιορισμό της διανομής και διαθεσιμότητας όλων αυτών των σκουπιδιών που παρουσιάζονται ως τροφές.

Όσοι εργάζονται όλη μέρα και δεν τους απομένει ενέργεια για ένα δειλινό περίπατο, όσοι λειτουργούν υπό ασφυκτικά ωράρια και καταφεύγουν σε σκουπιδοφαγητά από ανάγκη για να βγάλουν το πρόγραμμα, όσοι παραπλανόνται από τις διαφημίσεις στο να κάνουν επιλογές που στην πραγματικότητα τους βλάπτουν, οι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, καθώς κι όσοι πάσχουν από σχετικές χρόνιες ασθένειες όπως διαβήτη τύπου 2, είναι όλοι θύματα ενός ανήθικου συστήματος παραγωγής-κατανάλωσης-ιδιοκτησίας· ενός συστήματος που έχει συμφέρον την κακή υγεία και την απομύζηση της ζωτικότητας από κάθε πρόσωπο, κάθε ζώο, κάθε φυσικό πόρο που ελέγχει.

Ενώ τα εμβόλια δύναται να περιορίσουν ένα δεδομένο ιό, δεν μπορούν να διορθώσουν την υποκείμενη πραγματικότητα, να θεραπεύσουν τα συστημικά αίτια, αλλά ούτε και να φέρουν την αλλαγή συνείδησης για το πως κατανοούμε την διατροφή, την ενότητα μεταξύ της φυσικής και πνευματικής κατάστασης, ως και την δημόσια υγεία στο ευρύτερο πλαίσιο τους ως κατ’εξοχήν πολιτικά φαινόμενα.

Οι ρητορείες περί κοινωνικής ευθύνης είναι ανειλικρινής, καθώς δεν αναγνωρίζουν τις προεκτάσεις του περιεχομένου τους ενώ επιρρίπτουν ευθήνες σε άτομα για φαινόμενα που είναι συστημικά. Εάν ισχυρίζεσαι πως όλοι οι άνθρωποι έχουν καθήκον προς τους άλλους, συνεπάγεται πως τους αναγνωρίζεις ως αυτοτελείς φορείς ηθικής βούλησης που έχουν όλες τις δυνατότητες να εκπληρώσουν αυτό τους το καθήκον. Κι άρα πρέπει να είσαι έτοιμος να δεχτείς τις συνέπειες αυτής της αυτοτέλειας, όπως όταν ένας καθόλα υγιής άνθρωπος αντισταθεί στην επιθετικότητα των υπέρβαρων και παχύσαρκων με το σκεπτικό πως αυτοί οι ίδιοι—αυτοί που είναι φορείς της προαναφερθείσας ηθικής βούλησης—δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους για προστασία της δικιάς τους υγείας κι άρα δεν υφίσταται ευθύνη για τον υγιή άνθρωπο να τους προστατέψει. Η ίδια λογική εφαρμόζεται και σε περιπτώσεις όπου αυτός ο άνθρωπος ο αυτοτελής φορέας ηθικής βούλησης αναγνωρίζει πως δεν χρειάζεται την κυβέρνηση για να πραγματοποιήσει το εν δυνάμει του, που στην προκειμένη περίπτωση είναι η διασφάλιση της υγείας του σε πρώτη φάση, και κατά συνέπεια, δεν είναι υποχρεωμένος να δεχτεί τις συστάσεις του κάθε γραφειοκράτη, διανοούμενου, ή άλλου εγκάθετου, ως αναγκαστικά σωστές. Με άλλα λόγια, όσοι μιμητικά παπαγαλίζουν το αφήγημα της κοινωνικής ευθύνης βοηθούν στην συσκότιση και την απόκρυψη των δομικών προβλημάτων του συστήματος. Η ρητορική αυτή επιχειρεί να διαιρέσει τους ανθρώπους ώστε αυτοί που κινούν τα νήματα να συνεχίσουν να βασιλεύουν.

Τελικά έχουμε ένα άλλο καθήκον: αυτό της αναγνώρισης της αλήθειας και την μετέπειτα συνεισφορά στην αλλαγή πορείας ώστε να επικρατεί ο σεβασμός στον άνθρωπο και σε κάθε μορφή ζωής με βάση την αρχή της βιοσημότητας.

Όλοι έχουμε τα μέσα να εναντιωθούμε στην κακομεταχείριση μας από την καθεστηκυία τάξη που έχει αναγάγει την δημοσιονομική/λογιστική ανάπτυξη ως κεντρική της αρχή. Η αφοσίωση στην υγεία σου είναι μια μικρή επανάσταση. Κάθε πράξη προς αυτή την κατεύθυνση έχει αξία. Όλα αρχίζουν μικρά αλλά με συνέπεια ενισχύονται και εμπεδώνονται. Να είσαι έτοιμος να φέρεις την αλλαγή και κατά συνέπεια την αναθέσμιση. Σταμάτα να καταναλώνεις γλυκά. Μηδέν! Τέρμα στα αναψυκτικά. Απόρριψε συλλήβδην τα σκουπιδοφαγητά. Περπάτα και γενικά να είσαι δραστήριος με γνώμονα την μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Να διατηρείς ισορροπημένη ζωή χωρίς ακρότητες, Δελφική αρετή της μεσότητας, που να σέβεται τους φυσικούς κύκλους και ρυθμούς. Αντιστάσου στους διαφημιστές που σε θέλουν να σπαταλάς το εισόδημα σου σε πράγματα που δεν χρειάζεσαι ή σε τεχνητές ανάγκες. Διατήρησε τα υπάρχοντα σου για όσο καιρό διαρκούν. Με λίγα λόγια, πες «όχι» σε όσους αισχροκερδούν από τις κακές σου συνήθειες και να ψάξεις την γνώση που θα αναβαθμίσει την ποιότητα όσων προσφέρεις ή καταναλώνεις. Δημιούργησε δίκτυα με ομοϊδεάτες σου που θα προωθούν τους κοινούς μας στόχους για ποιότητα και που θα επιτρέπουν στα μέλη τους να βοηθούν το ένα το άλλο.

Όταν αναλάβεις την ευθύνη που σου αναλογεί και αρχίσεις να ζεις με σκοπό κι όχι ως έρμαιο στις ορέξεις ορισμένων, θα αναγνωρίσεις από μόνος σου ποια είναι τα επόμενα μέτρα που πρέπει να πάρεις για να σπάσεις το καλούπι στο οποίο σε έχουν βάλει. Επίσης θα διαπιστώσεις πως όλα είναι συνδεδεμένα και πως δεν δύναται να διαχωριστεί η υγεία από την πολιτική, η πολιτική από τα οικονομικά, τα οικονομικά από την κοινωνική οργάνωση. Ας αξιολογήσουμε τις επικρατούσες συνθήκες ως υπενθύμιση πως βρισκόμασταν σε κρίση προτού ξεσπάσει η πανδημία και πως η πραγματική λύση, αυτή που εγγυάται πως μάθαμε από τα λάθη μας και είμαστε αποφασισμένοι να πράξουμε το ορθό, απαιτεί εκ βάθρων αλλαγές σε κάθε πτυχή του συστήματος.