Δημοκρατία, πανδημία, και επιστημονισμός
Το καθεστός δεν λογοδοτεί σε κανέναν
Η δημοκρατία προκύπτει από την διττή φύση της κυριαρχίας ως (1) λαϊκή και (2) κρατική. Οι πολίτες εκφράζουν την λαϊκή κυριαρχία τους είτε με άμεση συμμετοχή στα κοινά, είτε δια αντιπροσώπων. Αυτή είναι πράξη νομιμοποίησης των θεσμών, ήτοι των ανθρώπων στους οποίους αποδίδονται αρμοδιότητες, για την άσκηση κρατικής κυριαρχίας. Οι θεσμοί, με την σειρά τους, λειτουργούν στα πλαίσια της λογοδοσίας, όπου πρέπει οι πράξεις τους να τυγχάνουν συνεχούς ελέγχου ώστε να εξακριβώνεται η ορθή άσκηση των αρμοδιοτήτων που τους απέδωσε ο λαός.
Η δημοκρατία στην βασική της μορφή μπορεί να κατανοηθεί ως ενάρετος κύκλος νομιμοποίησης και λογοδοσίας που λαμβάνει χώρα διαρκώς. Παρομοίως, κυριαρχία η οποία πηγάζει από αυτή την σχέση μπορεί σωστά να ονομαστεί «δημοκρατική κυριαρχία».
Όποτε επικρατεί ένα εκ των δύο μεγεθών, έχουμε φαύλο σύστημα. Αν επικρατεί μόνο η λαϊκή κυριαρχία χωρίς κανένα σεβασμό σε νόμους ή κανόνες, τότε καταλήγουμε σε πολιτεύματα οχλοκρατικά. Όταν, από την άλλη, επικρατεί η κρατική κυριαρχία όπου πλέον η εξουσία αποκόπτεται από την λαϊκή βούληση, έχουμε ολιγαρχία, δικτατορία, και τα σχετικά.
Η παράμετρος της αντιπροσώπευσης περιπλέκει τα πράγματα, καθώς όσο αυξάνεται το σκέλος της τόσο μειώνεται η αμεσότητα που προϋποθέτει ο ενάρετος κύκλος νομιμοποίησης και λογοδοσίας. Είναι πρακτικά αδύνατο για τους πολίτες να ασκήσουν έλεγχο στους θεσμούς τους, με αποτέλεσμα να τείνουμε προς φαύλο καθεστώς όπου επικρατεί η κρατική κυριαρχία.
Εδώ όμως αξίζει να προσθέσουμε τον παράγοντα των πολιτικών κομμάτων, ήτοι επαγγελματίες αντιπρόσωποι, που τελικά αναλαμβάνουν την λαϊκή κυριαρχία υπό τύπο εργολαβίας, αλλά τελικά αυτονομούνται κι ασκούν πολιτική που πλέον δεν χαρακτηρίζεται από σχέσεις νομιμοποίησης και λογοδοσίας. Μέρος του φαινομένου αυτού είναι οι εκλογές που από την μία δεν προνοούν κανόνες για την ανάκληση αντιπροσώπων απ’ευθείας από τους πολίτες, ενώ από την άλλη δίνουν μεσοπρόθεσμο περιθώριο στους αντιπροσώπους να πολιτευτούν χωρίς να υπόκεινται σε συνεχή έλεγχο από τον λαό.
Με βάση αυτό το πλαίσιο μπορούμε να εξετάσουμε όλα τα φαινόμενα της επικαιρότητας ώστε να βγάλουμε χρήσιμα συμπεράσματα για τον αν έχουμε σύστημα που προάγει την δικαιοσύνη ή την αδικία.
Πανδημία και αντικειμενικός έλεγχος των μετρήσεων
Διαβάζουμε στις ειδήσεις πως σε τυχαία δείγματα προκύπτει αυξητική τάση στα ασυμπτωματικά κρούσματα του κορωνοϊού. Συστήνει λοιπόν η κυβέρνηση μια επιτροπή επιστημόνων κι αρχίζει να επιβάλλει μέτρα στο όνομα της δημόσιας υγείας. Καλό είναι να μεριμνούμε για την υγεία όλων, ωστόσο δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την φαυλότητα των πρακτικών αυτών, με βάση την θεωρία περί δημοκρατικής κυριαρχίας, κι αυτό διότι δεν μπορούμε να ασκήσουμε έλεγχο στους κυβερνώντες. Δεν λογοδοτούν σε κανένα.
Πρώτον, τα όργανα που μετρούν τα κρούσματα χρησιμοποιούν λογισμικό κλειστού πηγαίου κώδικα. Μιλούμε δηλαδή για πρόγραμμα το οποίο δεν μπορεί κανένας ανεξάρτητος προγραμματιστής να το διαβάσει, να το δοκιμάσει, και τελικά να επαληθεύσει πως όντως λειτουργεί ακριβώς όπως μας λένε. Είναι απαράδεκτο να υποκείμεθα σε αποφάσεις και επιλογές αδιαφάνειας. Ας κατανοήσουμε επιτέλους τους αλγόριθμους ως εργαλεία με σοβαρό αντίκτυπο στην κοινωνία, και να απαιτούμε λοιπόν να είναι ο πηγαίος κώδικας τους ανοικτός αλλά επίσης να διανέμεται υπό όρους ελευθερίας ώστε να μπορούν οι ανεξάρτητοι ερευνητές να κάνουν το έργο τους χωρίς τεχνητούς περιορισμούς και νομικά εμπόδια.
Δεύτερον, δεν μας αρκεί η κυβέρνηση να δημοσιοποιήσει τον πηγαίο κώδικα του προγράμματος αυτού. Χρειαζόμαστε επίσης ξεκάθαρο μηχανισμό που να εγγυάται την αναπαραγωγικότητα του τελικού προγράμματος ώστε να ξέρουμε πως όντως ο πηγαίος κώδικας Α (source code) ανταποκρίνεται πλήρως στον τελικό κώδικα Β (compiled binary) που καταλήγει στα όργανα που κάνουν τις μετρήσεις του κορωνοϊού. Μόνο όταν μπορούμε με αντικειμενικό τρόπο να επαληθεύσουμε την αναπαραγωγικότητα αυτή θα είμαστε βέβαιοι πως οι μετρήσεις είναι πράγματι ορθές, το πρόγραμμα λειτουργεί ακριβώς όπως ισχυρίζονται οι κρατούντες, και πως τελικά η κυβέρνηση πράττει κατά τρόπο καλοπροαίρετο.
Επειδή λοιπόν δεν έχουμε αυτά τα δύο, δεν μπορούμε να βασιστούμε σε κανένα αντικειμενικό αποδεικτικό στοιχείο ώστε να εμπιστευτούμε την κυβέρνηση. Αν συνεχίζουμε να αποδεχόμαστε αυτά που μας λένε, είναι γιατί διατηρούμε κάποια ατεκμηρίωτη πίστη, ίσως είμαστε φοβισμένοι ή αποσβολωμένοι από την πλύση εγκεφάλων που έχουμε υποστεί από το ολιγοπώλιο των ΜΜΕ. Σε κάθε περίπτωση, δεν έχουμε επαρκή τεκμήρια με τα οποία να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε το έργο της κυβέρνησης. Κι άρα καταλύεται ο κύκλος νομιμοποίησης και λογοδοσίας που προαπαιτεί η δημοκρατία (όχι μόνο από αυτό το ένα γεγονός, αλλά ας υποθέσουμε πως όλα τα άλλα είναι τέλεια).
Επίσης, η ίδια η έννοια του «ασυμπτωματικού κρούσματος» πρέπει να επαναξιολογηθεί υπό το πρίσμα των προαναφερθέντων. Ας βάλουμε τα κομμάτια του παζλ μαζί:
- Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν οι μετρήσεις είναι σωστές.
- Δεν δύναται να ξέρουμε αν το πρόγραμμα μετράει με ακρίβεια.
- Δεν ξέρουμε καν τι κάνει το πρόγραμμα.
- Δεν υπάρχει κανένας ανεξάρτητος φορέας που μπορεί να ελέγξει είτε το πρόγραμμα είτε τα δείγματα.
- Δεν έχουμε τρόπο να εξακριβώσουμε πότε κάποιος είναι όντως άρρωστος και πότε όχι.
Ως εδώ είναι σαφές πως η κυβέρνηση λειτουργεί χωρίς καμία εποπτεία. Μπορεί να ισχυριστεί οτιδήποτε θέλει και να μην υπάρξει κανένας που να μπορεί να δείξει πως ο ισχυρισμός αυτός δεν ισχύει. Έχει καταργηθεί ο κύκλος νομιμοποίησης και λογοδοσίας.
Επιστημονισμός και λογοδοσία
Αλλά έχει κι άλλα προβλήματα η υπόθεση. Θα σου πουν τα φερέφωνα του κατεστημένου, κομματόσκυλα και απολογητές της εξουσίας, πως είσαι παρανοϊκός και πως δεν έχεις κανένα λόγο να μην εμπιστεύεσαι τους επιστήμονες. Θα σου πουν πως η κυβέρνηση δεν παίρνει αυτές τις αποφάσεις στα τυφλά, αλλά ακολουθεί τις συμβουλές των ειδικών.
Σε αυτό έχουμε να απαντήσουμε ποικιλοτρόπως:
- Πάλι θέλουμε πρόγραμμα ανοιχτού πηγαίου κώδικα.
- Πάλι ζητούμε την αναπαραγωγικότητα του προγράμματος από πηγαίο σε τελικό δυαδικό κώδικα.
- Πάλι χρειαζόμαστε ανεξάρτητους φορείς που να μπορούν να επαληθεύσουν τα όσα ισχυρίζονται οι κρατούντες.
Χωρίς αυτά δεν έχουμε κανένα λόγο να πιστεύουμε τίποτα από όσα μας λένε. Κι αν τα πιστεύουμε παρά ταύτα είναι γιατί λειτουργούν άλλες δυνάμεις εκτός του ορθού λόγου.
Το γεγονός πως η κυβέρνηση κρύβεται πίσω από μια ομάδα ειδικών που δεν λογοδοτεί σε κανένα, και πως τελικά παρουσιάζει τις πολιτικές της ως αντικειμενική κι αναπόφευκτη αλήθεια, απλά μας υπενθυμίζει πως λειτουργούμε υπό την πλάνη του επιστημονισμού.
Ο επιστημονισμός προκύπτει από ένα πλέγμα παρεξηγήσεων αναφορικά με το έργο της επιστημονικής έρευνας, που βασίζεται πάνω στην εντύπωση πως η επιστήμη αποδίδει αντικειμενικές και τελικές αλήθειες και πως έχει τις απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα. Σε αντίθεση με το τι ισχύει πραγματικά μεταξύ των επιστημόνων, ο επιστημονισμός παρουσιάζει μια ψεύτικη εικόνα όπου ο «ειδικός» κατέχει γνώση που δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανένας και πως όλα όσα ισχυρίζεται ο «κλάδος της εξειδίκευσης» είναι νόμοι που τυγχάνουν καθολικής ομοφωνίας.
Στην πραγματικότητα η επιστήμη βρίσκεται σε μια συνεχή διαδικασία έρευνας, απορίας, επαναξιολόγησης, διαφωνίας. Οι επιστήμονες μεταξύ τους διατηρούν ξεχωριστές σχολές σκέψεις για τον τομέα τους. Πολλές φορές κάποια από αυτές τις σχολές διαμορφώνει το κυρίως ρεύμα της έρευνας, όχι γιατί είναι η ορθότερη, αλλά γιατί οι άνθρωποι παραμένουν άνθρωποι και λειτουργούν με πάθη, συμφέροντα, ή απλά με λογικές πλάνες. Υπάρχουν, δηλαδή, στους επιστημονικούς κύκλους φαινόμενα ορθής και έτερης δόξας, όπου κάποιες μέθοδοι περιθωριοποιούνται και τελικά απορρίπτονται χωρίς επαρκή κριτήρια. Η ουσία της γνωσιολογίας όσο και της φιλοσοφίας της επιστήμης είναι πως η επιστήμη δεν δίνει τελικές απαντήσεις απόλυτης βεβαιότητας και πως οι διαφωνίες παραμένουν στο επίκεντρο της έρευνας.
Ο επιστημονισμός όμως αρκείται στο φαίνεσθαι και παραμερίζει όλα αυτά τα ζωτικής σημασίας στοιχεία. Μας προτάσσει το επιστημονικοφανές όπου σημασία έχουν κάμποσα αποπλαισιωμένα νούμερα, στατιστικές, πίνακες, καθώς και ορολογίες που όλα μαζί δίνουν την εντύπωση της αντικειμενικής και δεοντολογικά ορθής έρευνας.
Έτσι λοιπόν, η εξουσία χρησιμοποιεί τον επιστημονισμό ως πνευματική ασπίδα για την προώθηση των στρατηγημάτων της. Βάζει μπροστά το ομοίωμα της επιστήμης ώστε να μην λογοδοτεί σε κανένα. Το κάνει επίσης για να επιβάλλει σκοταδισμό και σιγή στους αντιφρονούντες διότι τώρα πλέον θα ισχυριστεί πως «δεν είμαι εγώ που αποφασίζω, αλλά οι ειδικοί» και θα συμπληρώσει λέγοντας «εσύ δεν είσαι ειδικός, οπότε δεν έχεις άποψη». Τελικά ο επιστημονισμός λειτουργεί ως όπλο επιβολής καταστάσεων, με την τεχνοκρατία να αντικαθιστά πλήρως έστω κι εκείνη την κουτσουρεμένη αντιπροσωπευτική δημοκρατία που υποτίθεται είχαμε.
Να επιστρέψουμε στην λέξη «παράνοια» διότι συνοδεύει τα διατάγματα που απορρέουν από τον επιστημονισμό. Αν, ας πούμε, είσαι ειδικός επί του θέματος, θα σου πουν άμεσα ή έμμεσα πως είσαι λάθος. Ίσως δεν έχεις ακολουθήσει τις τελευταίες έρευνες ή, μάλλον είσαι παρανοϊκός που νομίζεις πως η κυβέρνηση πράττει υστερόβουλα, πονηρά, και ύποπτα.
Η απάντηση σε αυτή την ύπουλη προσέγγιση είναι πως είναι απαράδεκτο να απορρίπτεται συλλήβδην ο σκεπτικισμός ως «παράνοια», ή «καφενειακή συζήτηση», ή «συνομοσιολογία». Πρέπει να έχουμε κριτική σκέψη ώστε να διακρίνουμε πότε κάποιος αναλώνεται σε αρλουμπολογία και πότε υπάρχουν πραγματικά προβλήματα που αξίζει να τα προσέξουμε. Είναι απαράδεκτο να περιθωριοποιηθεί η κριτική στις μεθοδεύσεις των κρατούντων την στιγμή που έχουμε απτά στοιχεία που φανερώνουν την παντελή έλλειψη δεοντολογίας στις μεθόδους τους. Είναι ύβρις να είμαστε παθητικοί αποδέκτες σε αποφάσεις των οποίων τα ευρήματα δεν μπορούμε ποτέ και με κανένα αντικειμενικό τρόπο να τα επαληθεύσουμε. Είναι ντροπή να πιστεύουμε πως λειτουργούμε ακόμα σε καθεστώς δημοκρατίας ενώ έχει προ πολλού καταργηθεί ο ενάρετος κύκλος νομιμοποίησης και λογοδοσίας μεταξύ πολιτών και κυβερνώντων.
Ας αφήσουμε της ρητορείες και τα τεχνάσματα των επικοινωνιολόγων της εξουσίας. Δεν πιστεύουμε τίποτα εάν δεν έχουμε την ανάλογη μεθοδολογία που μπορεί να μας εξασφαλίσει αντικειμενικά επαληθεύσιμα ευρήματα. Δεν πιστεύουμε κανέναν «ειδικό» ex officio, από την ιδιότητα του και μόνο δηλαδή, αλλά μονάχα όταν γνωρίζουμε πως υπάρχουν όλες εκείνες οι δικλίδες ασφαλείας, τόσο σε επίπεδο διακυβέρνησης όσο και προς την ποιότητα της επιστήμης, που να μας δίνουν την απαιτούμενη σιγουριά.
Οι ισχυρισμοί περί συμβάντος εκτάκτου ανάγκης και πως η δημόσια υγεία είναι πάνω από όλα, δεν μπορούν επ’ουδενί να αφαιρέσουν το βάρος της απόδειξης από τις πλάτες της κυβέρνησης. Ως λαός έχουμε καθήκον να ασκήσουμε την λαϊκή μας κυριαρχία. Ως πολίτες είμαστε υποχρεωμένοι να απαιτήσουμε την λογοδοσία των θεσμών. Ως δημοκράτες οφείλουμε να υπερασπιστούμε αξίες και να εναντιωθούμε σε κάθε ολιγαρχία, σε κάθε τεχνοκρατία, σε κάθε τέχνασμα ή πρόφαση που μας στερεί την ελευθερία μας και που επιβάλλει καταστάσεις ανεξάρτητα της βούλησης μας.
Το κράτος του τρόμου που επιβάλλει το καθεστώς των ΜΜΕ έχει καθηλώσει μεγάλο μέρος των συμπολιτών μας. Πρέπει επιτέλους κάποιοι να μιλήσουν. Δεν θα δεχτούμε κανένα στρατήγημα, καμία εντολή, που προκύπτει από τους συσχετισμούς που επικρατούν σήμερα. Η κυβέρνηση πρέπει να ευθυγραμμιστεί με τις αρχές της δημοκρατίας, αλλιώς διατηρούμε το δικαίωμα στην αντίσταση και την εξέγερση.